39. Sztuka, zagadnienia do egzaminu z młodej polski

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

39. Sztuka Młodej Polski. Dwufazowość młodopolskiej sztuki. Artystyczny izolacjonizm, introwertyzm a sposoby podejmowania problematyki narodowej.

Fazy sztuki Młodej Polski wg. Gradowkiej, kryterium podziału jest stosunek artysty do rzeczywistości:

1.      intuicjonizm- jego przedstawiciele widzieli jeszcze źródła sztuki w naturze, próbując jednak przeniknąć jej treści pozazmysłowe, metafizyczne, przez swoistą „komunię duchową”.

2.      ekspresjonizm- ale ekspresjonizm wczesny, który negował sens podporządkowania  się jakimkolwiek czynnikom zewnętrznym, wysuwał natomiast na pierwszy plan świat przeżyć i wzruszeń wewnętrznych człowieka, zostawiając naturze jedynie rolę bodźca.

Faza naturalizmu- jest ostatnią fazą realizmu, dziedzictwem pozytywizmu, artysta chciał, żeby przedstawiony na obrazie świat łudził pozorem rzeczywistości unieruchomionej po to, aby ją można było spokojnie kontemplować.

              Impresjoniści, również dążyli do przekazywania prawdy o otaczającym ich świecie, robili to jednak inną metodą. Malowali pośpiesznie, aby zdążyć pochwycić zestawienie barw zanim zmieni się światło. Rozbijali podstawowe barwy na ich składowe elementy tak je obok siebie zestawiając, aby wykazać ich wzajemne oddziaływanie zacierające kontury przedmiotów. „W oku patrzącego jasne, rozbielone drobiny koloru łączą się w całość wibrującą i rozedrganą jak gorące powietrze, łudząc pozorem życia”. Metoda ta pokazywała naturę w jej ruchliwej zmienności.

              Z pozoru tak odmienne kierunki naturalizm i impresjonizm dążyły do wspólnego celu: do podporządkowania artysty obiektywnie istniejącej rzeczywistości. Taka postawa wobec świata dziedziczona była z pozytywizmu wynikała z zaufania do rzeczywistości, z wiary w logikę rządzących nią prawideł.

              Zanim zrodził się ekspresjonizm poprzedziła ją faza pośrednia mianowicie intuicjonizm- wynikł on z zainteresowania się ogólnymi prawdami absolutnymi, okazało się bowiem, że to co konkretne, namacalne, dające się określić, zdefiniować, nie jest jedyne, istnieje bowiem świat wyłamujący się z racjonalistycznych definicji, irracjonalny i mocniej związany z życiem niż sądzono. Młodzi pragnęli udowodnić, że źródłem sztuki nie jest natura, a człowiek ze światem doznań psychicznych. Starając się wyrazić syntetyczną prawdę o tym co kryje się pod powłoką zewnętrzności. Natura dotąd łatwo obserwowana nagle stała się niepojęta, tajemna, obdarzona treściami metafizycznymi. Próbowali zatem dotrzeć do głębi, tak odrzucono poznanie intelektualne, uznano je za zaciemniające prawdę. Zwrócono się więc w kierunku intuicji, która była pierwotnym instynktem człowieka.

Według intuicjonizmu artysta był człowiekiem o większych możliwościach uczuć, łatwiej niż inni poddawał się głosowi natury, przekazywał prawdę i doznania ogółowi. Artysta miał być medium między tajemnym „uchem natury”, a zwykłymi ludźmi. Patrząc na naturę miał intuicyjnie przeniknąć jej tajemnice i wyrazić je, upraszczając rzeczywiste kształty tak, aby spotęgować wyraz tego, co się pod powłoka kształtów kryje. Taki program prowadził do syntezy.

Ekspresjonizm- młodzi uważali, że elementy natury występujące w dziełach sztuki powinny służyć jedynie wywołaniu odpowiedniej reakcji psychicznej w patrzącym, pozwalając mu odczytać i przeżyć wewnętrzne doznania artysty. Pojęciem nadrzędnym było przeżycie emocjonalne- czyli pojęcie abstrakcyjne- nie widziano potrzeby wiernego trzymania się wzoru.

Można powiedzieć, że sztuka Młodej Polski miała dwa różne oblicza jedno z nich odwrócone od rzeczywistości zwrócone do jaźni twórczej, było typowe dla postawy introwertycznej. Drugie z kolei zwrócone ku ludziom, ku narodowi, wpatrzone przeszłość i teraźniejszość ojczyzny. Taką postawę introwertyczną reprezentował „polski satanista” Przybyszewski. Drugie stanowisko reprezentował Wyspiański realista, który ustami Konrada w Wyzwoleniu mówił:” Sztuka mi nie wystarcza” – i nawoływał do czynu, sławił wolę. Podobną postawę przyjął kolejny spadkobierca Matejki- Malczewski.

Programowy estetyzm skłaniał jednak nie jednego artystę do zarozumiałej wiary w swoją wyjątkowość, do poczucia uwolnienia od działań społecznych, w ten sposób tworzył izolacjonizm. Postawą tym bliscy byli Stanisław Przybyszewski i Miriam wierzący w swoją wyjątkowość poeci. W sposób szczególny odbiła się sztuce kwestia chłopska, wykazująca solidaryzm ze sprawą chłopską, wspomagane były przez malarza Włodzimierza Tetmajera, który był działaczem Polskiego Stronnictwa Ludowego. Ruchy proletariackie i rewolucja w 1905 roku słabo oddziaływały na sztukę, wymienić tutaj należy Wojtkiewicza, który poświęcił jej cykl rysunków pt. Duch- rewolucjonista.

Około roku 1900 wystąpiły w sztuce Młodej Polski symptomy rozczarowania i pesymizmu, miało to swoje źródło w sytuacji polityczno- społecznej i ideologicznej, tak wzrastała atmosfera izolacja artystów, pogłębiona pogarda jaka czuli oni dla zwykłych „zjadaczy chleba”.  Taka postawa rodziła poczucie osamotnienia , wyobcowania, szukano wartości zastępczych np. w sferze metafizyki. Poczucie mroku zrodziło motyw otchłani pojawiający się zarówno w literaturze jak i malarstwie np. Podkowiński, Wojtkiewicz, Szczepkowski. Artystów olśniewały arealne wizje, atmosfera grozy i apokalipsy uprzedziła sztukę surrealistyczną.

1

Introwertyzm- skłonność do skupienia się na własnych odczuciach i zamknięcia na świat, trudność utrzymania kontaktu z otoczeniem; przeciwieństwo ekstrawertyzmu ( źródło Internet).