3 EKONOMIKA MIAST I REGIONÓW(1),

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

EKONOMIKA MIAST I REGIONÓW

Miasto jest to większa jednostka osadnicza grupująca przede wszystkim ludność zatrudnioną w zawodach pozarolniczych.

Miastem nazywamy aglomerację w formie punktowej lokalizacji o charakterze pozarolniczym (A. Losh)

Miasto jest gminą miejską która musi spełniać następujące warunki: odznacza się przewagą zajęć przemysłowo-handlowych, ma fortyfikacje, rynek, sądownictwo i prawo lokalne (M. Weber) – definicja nieaktualna, wersja poprawiona:

Miasto jest gminą miejską, która powinna spełniać następujące warunki: odznacza się przewagą zajęć usługowo-handlowo-przemysłowych…

Rynek w obecnych czasach istnieje, aby budować tożsamość miasta.

Miasto to przestrzenne uporządkowanie indywidualnych elementów zabudowania środowiska oraz społeczeństwo, grupy, działalność gospodarcza i instytucje publiczne (L. Bourne)

Cechy miasta:

·         Zwarte skupisko ludzkie (duża gęstość zaludnienia; najbardziej zaludnione województwo – śląskie, najmniej – warmińsko – mazurskie)

·         Znaczny obszar zabudowy (odległość pomiędzy kolejnymi zabudowaniami są niewielkie)

·         Zróżnicowanie zawodowe – społeczna heterogeniczność (im miasto ma wyższą pozycję w podziale administracyjnym, tym częsciej można trafić na wyspecjalizowane usługi)

·         Zróżnicowanie zabudowy (rezultat różnorodności funkcji, np. wysokość budynku; stać miastowych na budynki specjalne, np. spodek w Katowicach)

·         Przewaga grup wtórnych nad pierwotnymi

·         Przewaga kontaktów rzeczowych nad kontaktami osobistymi

·         Odmienne w stosunku do wsi zarysy demograficzne miejskich społeczności (w miastach mniej dzieci, ludzie w miastach żyją dłużej)

·         Miejski styl życia

Zasady delimitacji miasta:

·         System prawny państwa, który nadaje jednostce osadniczej prawa miejskie, gdy spełnia kryteria zgodne z obowiązującym ustawodawstwem

·         Cechy mieszkańców miasta, potwierdzone stylem życia i rodzajem działalności stanowiącej ich utrzymanie

·         Gęstość zaludnienia, determinująca granice miasta według rozmiarów obszaru zamieszkania dużej grupy ludzi na względnie małej powierzchni

·         Gęstość zabudowy, przejawiająca się w niewielkich odległościach między budynkami, doprowadzając do ich nagromadzenia na stosunkowo małej powierzchni

·         Intensywny charakter wykorzystania terenu, widoczny w wielokondygnacyjnym budownictwie i dążeniach do ścisłej korelacji pomiędzy rodzajem działalności podejmowanej na określonym obszarze i zyskami z niej

·         Występowanie renty budowlanej, która nadaje transakcjom przeprowadzonym na rynku nieruchomości charakter działań uzależniających przede wszystkim cenę od miejsca lokalizacji obiektu w stosunku do stref funkcjonalnych, determinując ostateczną granicę miasta w miejscu jej zrównania z rentą rolną

Czynniki miastotwórcze:

·         Przyrodnicze – sprzyjające warunki życia ludzi: woda, klimat, wiatry, nasłonecznienie, warunki fundamentowania itp.

·         Militarne – (tylko historycznie) dobre warunki obronne, możliwość kontrolowania bezpieczeństwa otaczających miasto terenów wiejskich

·         Ekonomiczne – surowce naturalne, warunki prowadzenia działalności handlowej, zakłady przemysłowe (duże przedsiębiorstwa), rynek dla świadczenia usług

·         Komunikacyjne – położenie przy szlaku, drodze, miejscu przeprawy, brodzie, linii kolejowej, nad żeglowną rzeką, w miejscu nadającym się do zbudowania portu, itp.

·         Administracyjne – decyzja o charakterze politycznym, wyznaczająca konkretne miejsce lokalizacji, spełniające pożądane warunki

Rodzaje miast

Kryterium

Rodzaje miast

Wielkość miast wg. Liczba mieszkańców

Bardzo małe – do 5000

Małe – do 20000

Średnie – do 100000

Wielkie – do 500000

Największe – powyżej 500000

Wielkość miasta – wg powierzchnia

Wielkie, średnie, małe

Funkcje miejskie: dominująca działalność

Przemysłowe, handlowe, usługowe, turystyczne, rekreacyjne, siedziby władz, ośrodki kultu religijnego, centra życia artystycznego, naukowego, portu, itp

Dynamika rozwoju – poziom aktywności funkcji miastotwórczych

W fazie tworzenia nowych funkcji, rozwijające się, w fazie stagnacji, w fazie odbudowy funkcji

Miejsce w podziale administracyjnym państwa

Stolica, miasta wojewódzkie, miasta na prawach powiatu, miasta siedziba władz powiatowych, gminy miejskie

Funkcje miejskie – „każda działalność społeczno – gospodarcza wykonywana w mieście, niezależnie od jej rangi ekonomicznej i przestrzennej, rozpatrywana zarówno z punktu widzenia tego miasta, jak i systemu osadniczego, w skład którego ono wchodzi” (A. Suliborski)

Typy dziejowe miast:

Za podstawową klasyfikację funkcji miejskich uznaje się charakter działalności realizowanych na ich obszarze. Wyróżnia się:

·         Funkcje zewnętrzne (egzogeniczne, miastotwórcze, podstawowe) – działalności realizowane przez podmioty zlokalizowane na jego obszarze i pozostałych użytkowników miasta, których rezultaty przeznaczone są na rynek pozamiejski, są odpowiedzią miasta na potrzeby zgłaszane przez nabywców nie będących jego mieszkańcami.

·         Funkcje wewnętrzne (endogeniczne, obsługowe, uzupełniające) – działalności podejmowane dla stworzenia pożądanych warunków życia mieszkańców miasta i prowadzenia działalności gospodarczej w mieście. Nabywcami dóbr i usług są mieszkańcy, ich siła nabywcza określa rozmiary funkcji i ich cechy, w tym pożądane standardy, oryginalność, luksusowość.

Teoria bazy ekonomicznej – jej założeniem jest istnienie dwóch funkcji wewnętrznych i zewnętrznych. Miasto rozwija się wówczas, gdy funkcje zewnętrzne przewyższają funkcje wewnętrzne.

Użytkownik miasta jest to podmiot korzystający z urządzeń istniejących w mieście. O przynależności do grona użytkowników miasta decydują przede wszystkim:

·         Funkcje realizowane przez miasto i w mieście

·         Istniejące zagospodarowanie

·         Ogłoszone zamierzenia rozwojowe miasta ( dotyczy planów zagospodarowania miasta)

Rodzaje użytkowników miasta:

Teoria : każda działalność powoduje efekty zewnętrzne wpływające na warunki, w jakich działają inne jednostki (podmioty).

Efekty zewnętrzne są to materialne i niematerialne produkty, jakie otrzymuje wyróżniony podmiot (odbiorca) ze swojego otoczenia, bez rekompensowania z jego strony kosztów ich wytwarzania, przy założeniu, że odbiorca nie jest w stanie kontrolować i oddziaływać na rozmiary działalności jednostek tworzących to otoczenie (nadawców).

Cechy efektów zewnętrznych:

·         Odbiorca otrzymuje je bezpłatnie

·         Są produktem ubocznym działalności nadawcy (są kontrolowane przez nadawcę)

·         Zmieniają warunki funkcjonowania podmiotów, choć nie są wynikiem ich woli i decyzji

·         Wymuszają zmiany działalności (jej cech w celu przystosowania się i uwzględniania zmian warunków)

·         Koszty ich wytwarzania ponosi podmiot nabywający produkt nadawcy

Mogą być wynikiem:

·         Celowego działania władz i instytucji publicznych w przypadku dostarczania dób publicznych

·         Świadomego zastępowania mechanizmu rynkowego metodami administracyjnymi by stworzyć określone sprzyjające warunki działania

Internalizacja efektów – proces zmiany efektów zewnętrznych na koszty u odbiorców korzyści.

Np. Szwajcaria zabroniła wjazdu na teren kraju bez katalizatorów. Internalizacja przez system cenowy (rekompensata) i kosztowy (np. ekrany dźwiękochłonne – wkalkulowane w koszty autostrady).

Dobra publiczne (mają cechy efektów zewnętrznych):

·         Nieodpłatne lub częściowo odpłatne

·         Rozmiary ich podaży stanowią argument funkcji użyteczności każdego obywatela (tyle miejsc w autobusie ile osób chce jechać)

·         Ich spożycie przez jednostkowego konsumenta nie ogranicza ilość tych dóbr dostępnej dla innych

·         Jednostka może zaspokoić więcej niż jednego konsumenta, a dodatkowy nie redukuje ilości dostępnej dla innych

·         Są przedmiotem zainteresowania każdego obywatela, nawet jeśli nie korzysta z nich osobiście

·         Żaden konsument nie może być wykluczony z korzystania z niego (dobro w pełni publiczne)

·         Dobra publiczne są finansowane ze środków publicznych

·         Koszt wytworzenia nie daje się przypisać do odbiorcy w długim okresie

·         Istnieją tylko dla określonego przedziału czasu, aż wzrost liczby użytkowników nie wywoła wykluczalności i konkurencyjności

Dobra publiczne w mieście:

·         Niemobline

·         Niepodzielne i geograficznie zlokalizowane

·         Wynikają z kombinacji elementów systemu miasta i koncentracji przestrzennej majątku produkcyjnego, usług, struktur administracyjnych i instytucjonalnych

7

Korzyści aglomeracji – pożytki płynące ze skupienia na niewielkiej przestrzeni miejskiej znacznej grupy ludzi, jednostek gospodarczych i instytucji

Bezpośrednią przyczyną ich wystąpienia jest bliskość działania wielu podmiotów przyczyniająca się do zmiany warunków funkcjonowania każdego z nich.

Występują w postaci:

·         Korzyści skali – znaczna ilość podmiotów w mieście daje szanse na obniżenie przeciętnych kosztów produkcji dóbr lub świadczenia usług spowodowanych wzrostem ilości wytwarzanych jednostek

·         Korzyści lokalizacji – wynikają z działalności w sąsiedztwie innych podmiotów, co zmniejsza jej koszty(wspólna infrastruktura, wyspecjalizowani kooperanci, placówki edukacyjne, itp.)

·         Korzyści urbanizacji – wynikają z lokalizacji działalności w pobliżu podmiotów, których istnienie i funkcjonowanie umożliwia działalność bądź zmniejsza jej koszty (szczególni odbiorcy, firmy handlowe, usługowe, powiązania transportowe, różnorodny rynek pracy, przedsiębiorstwa komunalne itp.)

Korzyści urbanizacyjne:

·         „wytwarza” je miasto, dzięki posiadaniu specyficznych cech miejskich

·         Są jednym z rodzajów korzyści, jakie dostępne są użytkownikowi miasta, oprócz takich, jak korzyści skali, lokalizacji, protekcyjna polityka władz lokalnych itp.

·         Mają one charakter efektów zewnętrznych, korzystający z nich otrzymują je bezpłatnie, jako rezultat obecności w przestrzeni miasta

·         Podmioty działające w mieście zabiegają o korzyści urbanizacyjne, gdyż ich wpływ na koszty działalności bądź uzyskanie zysków może być znaczny

·         Są szerszym ujęciem pojęcia korzyści urbanizacji, które sprowadzało zagadnienia atrakcyjności miasta do rezultatów bliskości działania różnych podmiotów

·         Zawierają w swej treści pozytywny wpływ wszystkich cech miasta, ujmują oddziaływania o charakterze społecznym, politycznym, przyrodniczym, historycznym itp.

·         Obejmują wszystkie grupy użytkowników, każdy potencjalnie je wykorzystuje, a większość w nich właśnie dostrzega sens swej obecności w mieście

·         Mają w zasadzie charakter powszechny, to znaczy występują w każdym mieście, wszędzie i zawsze jest dostępny ich „podstawowy” zbiór, złożony z walorów przestrzeni miejskiej i skutków różnych relacji jej użytkowników

·         Indywidualność korzyści urbanizacyjnych w konkretnym mieście wynika z jego pozycji w hierarchii miast

·         Są zasobem, który użytkownik może wykorzystać, ale będąc w mieście najczęściej otrzymuje je bez względu na to, czy są mu potrzebne (dobro o charakterze nie fakultatywnym)

·         Większość korzyści urbanizacyjnych jest nierównomiernie rozmieszczona w przestrzeni miejskiej