40. Dilthey, historia myśli socjologicznej

40. Spory filozoficzne wokół rozumienia rzeczywistości społecznej i procesu historycznego. Propozycja Diltheya.

Dyskusja na temat osobliwości poznania historycznego w niemieckiej humanistyce.

· Swoiste nastawienie humanistyki niemieckiej (niekiedy określane jako jej historyzm) – odrzucenie wizji świata uporządkowanego przez nauki pozytywne i programowo rezygnującej z naukowości w określonym przez te nauki sensie. Wg. Karla Mannheima historyzm jest podstawą na jakiej opieramy nasze obserwacje rzeczywistości społeczno- kulturowej.

Wieloznaczność terminu historyzm:

· Historyzm jako- każda opcja uwzględniająca w rozważaniach o człowieku i rzeczywistości społecznej kontekstu historycznego. Historyzm- zakwestionowanie możliwości wypowiadania twierdzeń, których prawdziwość byłaby niezależna od warunków miejsca i czasu.

· Historyzm filozoficzny- nazwa światopoglądu, historyzm metodologiczny- metoda badań zjawisk społecznych.

· Różne postacie historyzmu- zorientowane na wykrywanie tzw. praw historycznych, lub zorientowane na uchwycenie tego co swoiste dla poszczególnych epok i krajów.

Historyzm absolutny:

· Przekonanie, że żadnego faktu ludzkiego świata nie da się wytłumaczyć tak długo, jak długo będzie się go traktować jako coś niezmiennego i danego raz na zawsze.

Życie historyczne jako całość.

Wg Karla Mannheima „ to zdolność przeniknięcia wewnętrznej struktury tej wszechogarniającej zmiany. Właściwa praca naukowa – gdy stawiamy pytanie jakie jest miejsce badanego przez nas faktu w obrębie określonej w czasie i przestrzeni całości. Zadanie historyzmu w poszczególnych dziedzinach społeczno- kulturowych to ukazanie ich jako części zintegrowanych w całość.

Podejście indywidualizujące

Badanie rzeczywistości społecznej, które pozwalałoby na poznanie jedynego w swoim rodzaju oblicza indywiduum: jednostki, narodu, epoki czy państwa. Zastąpienie generalizującego poglądu na siły ludzkie w historii przez proces indywidualizującej obserwacji.

Humanistyka jako samowiedza

Wiedza społeczna to samowiedza człowieka należącego do określonej epoki, kultury, grupy, to ekspresja życia, nie zaś odzwierciedlenie niezależnej od obserwatora rzeczywistości.

Pojęcie światopoglądu rozpatrywanego w ramach historycznej adekwatności. Idea czystego rozumu vs. idea rozumu historycznego.

Wiedza humanistyczna jest obciążona wartościowaniem, człowiek poznaje bowiem świat jako całościowa istota duchowa, osobowość zakorzeniona w kulturze.

Postulat rozumienia jako procedury zasadniczo odmiennej od przyrodniczego wyjaśniania i będącej istotą metod właściwych humanistyce.

Relatywizm historyczny

Założenie, że sensowne wypowiadanie się o czymkolwiek wymaga brania pod uwagę kontekstu.

DILTHEY

· Odmówił podporządkowania faktów empirycznych prawom i metodom, których źródłem nie są same fakty.

· Uchylenie pytania o metodę. Nad metodą można się zastanawiać tylko w ścisłym związku z namysłem nad naturą rzeczywistości badanej. Metodolog powinien być historykiem badającym praktykę naukową, a nie instruktorem pouczającym uczonych co mają robić.

· Fakty społeczne nie są rzeczami, które można poznawać w sposób przyrodniczy.

· Podział nauk : nauki o przyrodzie i nauki o duchu ( historia, ekonomia, prawo. polityka, literatura, poezja itd.)

· Nauki o duchu odnoszą się do ludzkości, którą opisują , przedstawiają i osądzają, ich zainteresowanie sięga od jednostek, rodzin, zrzeszeń, narodów, organizacji społecznych, systemów kulturowych, aż po ludzkość jako taką.

· Dilthey zaliczył „opis obecnego stanu społeczeństwa” zaliczył do historiografii. Negatywnie oceniał nową dyscyplinę jaką była socjologia. Krytykował Comte’a

Socjologia która może istnieć to socjologia pozytywistyczna. Droga poznania systemu społecznego nie prowadzi przez budowę odrębnej dyscypliny, która szuka natchnienia w przyrodoznawstwie.

· Propozycja Diltheya: Perspektywa psychologii historycznej.

Nauki humanistyczne miałyby się zwrócić do pozbawionego uprzedzeń doświadczenia, jest nim samo życie, punkt wyjścia filozofii. Zycie związane z pojęciem przeżycia, tego co się dzieje w świecie wewnętrznym jednostek.

W naukach humanistycznych podmiot i przedmiot należą do tego samego ludzkiego świata, ten wspólny świat nie kieruje się wyłącznie rozumem, który nie jest zdolny do samodzielnego działania.

Jego psychologia nie miałaby się zajmować ahistoryczną naturą człowieka, czyny ludzkie miałyby być wyjaśniane i rozumiane w kontekście zmiennej kultury. Przedmiotem psychologii miałby być człowiek jako działający w historii podmiot.

Psychologia ma opisywać psychofizyczną całość tak, aby pokazać jej nierozerwalny związek z życiem społecznym i historycznym zachowując zarazem jej integralność jako podstawowej jego jednostki.. Jednostka to ucieleśnienie społeczeństwa. Jest zamkniętą w sobie jednostką , która odnosi się do całości jak mikrokosmos do makrokosmosu.

Historyczność życia psychicznego= jednostka podlega wpływom historycznym i jest przez nie kształtowana, a potem wywiera wpływ na świat historyczny.

Obiektywizacje życia

Wg Diltheya wszelkie systemy i organizacje społeczne wyrastają z ludzkiej psychiki i tylko przez nią mogą być rozumiane. Psychologia nie tłumaczy jednak w pełni tego rodzaju zjawisk gdyż są one trwalsze niż jednostki, mają swój własny porządek wewnętrzny. Przeżycia jednostek są niezrozumiałe w oderwaniu od systemów kulturalnych i zewnętrznych organizacji społecznych.. Wewnętrznego ładu kultury, stanowiącej w pewien sposób całość ponadindywidualną nie sposób pojąć jeśli poprzestaje się na rekonstrukcji przeżyć żyjących w niej jednostek.

Idea rozumienia

Rozumienie to procedura ujawniania, co kryje się pod obserwowalną metodami przyrodniczymi powierzchnią zjawisk Rozumienie psychologiczne i hermeneutyczne ( nie jest to rozróżnienie Diltheya )

Rozumienie psychologiczne to tylko sztuka, którą w istocie posługuje się każdy człowiek, rozumienie hermeneutyczne to wiedza, którą zawdzięczamy naukom humanistycznym. Rozumienie ma charakter irracjonalny, chodzi o to, czy intuicja badacza służy do przenikania świata wewnętrznego innych ludzi, czy też poznaniu ducha takich całości jaj dzieło, epoka, kultura.

Wystąpienie Diltheya- radykalna deklaracja niezależności nauk historycznych od przyrodoznawstwa. Odmienny przedmiot humanistyki- nie zbiór całkowicie zewnętrznych w stosunku do badacza rzeczy, lecz świat przeżyć duchowych do którego on sam należy.

HEINRICH RICKERT (Szacki)

q Przeprowadził podział nauk na nauki nomotetyczne i idiograficzne, będące odpowiedzią na pyt. Dilthey’a, czy nauki historyczne różnią się od przyrodniczych. Odpowiedź ta była wolna od irracjonalizmu filozofii życia i sformułowana w kategoriach czysto metodologicznych. Rickert mówił, że tu nie chodzi o to, że nauki przyrodnicze zajmują się materią, humanistyczne – „duchem”, lecz o to, ze pierwsze generalizują, a drugie – indywidualizują, tj. opisują rzeczywistość w jej jednostkowych przejawach, bez pytania o ogólne prawa.

q Odrzucił pozytywistyczne wzorowanie humanistyki na przyrodoznawstwie, nie godząc się na to, by „pojmować ją jako badanie rzeczywistości historycznej we wszelkich jej przejawach, ta bowiem jest z natury rzeczy nie do ogarnięcia.

q Nie zgadzał się z Diltheyem też w sprawie porównywania nauk (human. i przyrod.) pod tym kątem, ze każda z nich ma do czynienia z innym przedmiotem i inną rzeczywistością.

q Nie chodzi tu o przedmiot, lecz raczej o punkt widzenia: generalizująca i indywidualizująca. Twierdził, ze nie mamy do czynienia z 2 różnymi realnościami, ale z jedną, widzianą z 2 różnych pkt. widzenia.(polemika metodologiczna) Jak to rozumieć? Otóż: rzeczywistość staje się przyrodą, kiedy ujmujemy ją ze względu na jej cechy uniwersalne, a historią, kiedy traktujemy ją jako coś jednostkowego , niepowtarzalnego.

q Rickert namolnie interesował się naukami historycznymi. Co o nich sądził?

o Interesował go problem tworzenia pojęć w tych naukach – obecność określonej struktury pojęciowej i wyodrębnienie swojego przedmiotu zainteresowania.

o Jeśli humanista zajmuje się tym, co indywidualne, musi umieć odróżnić to, co znaczące („indywidualność historycznie znaczącą”) od tej „zwykłej , nieistotnej odmienności”. I w tym momencie również poróżnił się z Diltheyem, gdyż uważał, ze nie można opierać swoich sądów na subiektywnym przekonaniu czy na intuicji.

o Wprowadził ważne pojęcie „odniesienia do wartości”, które miało pomagać odróżnić metody nauk przyrodniczych od historycznych i służyć wyróżnianiu „ważnych indywidualności” od „nieistotnych faktów”.

o U Ricketa nauki historyczne ściśle wiązały się z naukami o kulturze, gdyż jedne i drugie to sfera wartości właśnie.

q Kultura i wartości.

o „Kultura” to w jakimś sensie odpowiednik Diltheyowskiej sfery „ducha obiektywnego”, z tym że Rickert podkreśla, że nauki o kulturze nie powinny być ograniczone do badania zdarzeń psychicznych, dążąc do krytyki nazwy nauki jako tej „duchowej”, jeśli rozumie się przez to badanie wewnętrznego życia. Bo nie chodzi o to, co przezywają jednostki, ale o to, co ma dla nich znaczenie, czyli pozostaje w uchwytnym związku z wartościami. Rickerta interesuje to, ze dzięki wartościom ludzki świat ma określoną strukturę, a jego poznaniu może przysługiwać obiektywność, czego nie gwarantuje psychika, którą miał gdzieś.

o Jakkolwiek intencja Rickerta wydaje się jasna, jego koncepcja taka nie jest. Mianowicie: dążył on z jednej strony do wygenerowania „wartości absolutnych”, by ustanowić ideał obiektywności nauk społecznych. Z drugiej strony jednak nauki te mają do czynienia ze zmieniającą się rzeczywistością, co pociąga za sobą zmieniające się wartości (zależne od epoki historycznej, czy od badanej sfery życia). To utrudnia budowanie wartości uniwersalnych. Zatem są te uniwersalne, absolutne wartości? Nie wiadomo, bo Rickert chyba właśnie na tym etapie dociekań zainteresował się czymś innym. Nie zmienia to jednak faktu, ze dążył on do nadania rzeczywistości (badanej przez nauki humanistyczne) określonego kształtu i czegoś, co byłoby ostoją trwałości w świecie nieustającej zmiany.

q Socjologia humanistyczna.

o Antypozytywizm.

o Zapoczątkowana w Niemczech.

o Odrzucała ideał stania się nauką przyrodniczą posługującą się przyrodniczymi metodami odkrywanie prawa życia społecznego.

o Wolna od iluzji, że nauka stanowi myślowe odzwierciedlenie rzeczywistości, a jej sukces lub porażka decydują się głównie na poziomie obserwacji, nie tworzenia teorii.

o Operowała wizją człowieka jako podmiotu świadomego, wnoszący do procesów społecznych element wolności i nieprzewidywalności.

o Umieszczała w centrum uwagi kulturę jako dziedzinę ludzkich celów i wartości.

o Przykładała ogromną wagę do ugruntowania ideału obiektywności wiedzy.

!WYKŁAD!

SOCJOLOGIA HUMANISTYCZNA (ROZUMIEJĄCA) Przewrót antypozytywistyczny (antynaturalistyczny)

Założenia pozytywizmu:

- rzeczywistość jest,

- rzeczywistość jest prawidłowa,

- tę rzeczywistość badacz może:

1.ogarnąć

2.poznać za pomocą metod przyrodniczych (eksperyment, obserwacja), poznawanie rzeczywistości pozwala na odkrywanie praw nią rządzących,

- jednostka ma stałe, niezmienne dyspozycje psychiczne,

- społeczeństwo jest jakąś całością redukowalną do właściwości jednostek (nominalizm) lub nie (Marks, Durkheim),

- jeżeli społeczeństwo jest całością to możemy poznawać poprzez badanie funkcji części składowych, wewnętrznych struktur,

- podmiot jest racjonalny,

- sposób wyjaśniania- najczęściej założenie przyczynowości (genetyzm, przyczyna- skutek),

- definiowanie podmiotu ze względu na właściwości psychiczne, rzeczywistość społeczna była zewnętrzna, należy podchodzić do niej bez uprzedzeń,

- filozofia postępu - patrzenie na proces historyczny jak na szczególnego rodzaju „dzianie” się, w którym jednostki realizują jakiś projekt historiozoficzny. Charakter programu - społeczeństwo stanie się lepsze, wydajniejsze, ludzie mądrzejsi i bardziej moralni.

Lata 60. XIX w. w Niemczech

- zaczyna się odwrót od pozytywistycznego sposobu widzenia świata i uprawiania nauki,

- tam przez cały wiek XIX żywe były idee związane ze szczególnym rozumieniem kultury, życia, historii – szukano tego co stanowi o duchu narodu, społeczeństwa,

- kulturotwórcza rola niemieckiego mieszczaństwa (klasy średniej),

- poezja wyrażała to, do czego zmierza i jednostka i naród i grupa społeczna (Nietzsche, Schopenchauer).

Nowa filozofia:

- rozwój 2 szkół: 1- Magdeburg, 2. Badenia- nawiązuje bezpośrednio do Kanta- neokantyzm (zostaje uchylona problematyka ontologiczna), koncentracja na kwestiach związanych z teorią poznania,

- przełom jest współtworzony przez neokantyzm,

- upadek idei postępu, część badaczy, historyków, filozofów świadomie rezygnuje z progresywnej opcji widzenia świata,

- szkoła historyczna w ekonomii – protest przeciw uniwersalistycznym założeniom i teoriom poszczególnych nauk; w ich przeświadczeniu twierdzenia i teorie należy relatywizować do konkretnego społeczeństwa, jego kontekstu;

Absolutny historyzm:

DILTHEY – krytyka historyzmu - wychodzi od pytania- „co dane jest w poznaniu?”- a dane są zjawiska, człowiek poznaje dzięki apriorycznym właściwościom czystego umysłu; umożliwia: poznanie i analizę przedmiotu (zjawiska, nie istotę rzeczy),

- niemożliwe jest sformułowanie metodologii badawczej, dzięki której możliwe byłoby wyjście poza zjawiska rzeczywistości,

- nauki przyrodnicze różnią się od nauk o duchu tym, że podmiot poznania jest na zewnątrz podmiotu powstania; w naukach o duchu jest uczestnikiem tego co poznaje – lepsza sytuacja poznawcza, on może zrozumieć to, co w badanej rzeczywistości się dzieje,

- dwa sposoby rozumienia:

1. z doświadczenia:

· dość płytkie, z doświadczenia człowiek wie jak ludzie reagują na określone sytuacje (płacz, śmiech itd.),

· historia jest nieuporządkowanym potokiem życia, dziania się, stawania – wynik działań ludzkich, które maja dla ludzi sens, niekoniecznie racjonalny,

· człowiek w czasie życia nabiera wiedzy, prawdy naukowe to tylko jej część, wyrabia sobie poglądy o ludziach, świecie, społ.- jest wytworem konkretnych czasów-> pojecie światopoglądu (twierdzenia, wiedza, idee) - odnosi się do czasów w których jednostka żyje,

2. rozpoznanie obiektywizacji życia:

· obiektywizacje życia - (kultura, sztuka, literatura, religia) aby zrozumieć dzieło sztuki trzeba wejść głębiej,

· interpretacja całościowa wytworu w porównaniu z innymi wytworami kulturowymi - relatywizacja: wyjaśnić przez pokazanie kontekstu,

- propozycja Dilthey’a uzasadniała, że: świat społ., wytwory człowieka mają inna naturę niż świat natury; człowiek jest zwierzęciem historycznym; Dilthey nie uznawał socjologii, uważał, ze taka nauka nie ma sensu.

RICKERT

- różnica między naukami tkwi w odniesieniu do wartości,

- w badaniu kultury, jej wytworów, badacz musi przyjmować, że działający ludzie nadają sens dzięki respektowaniu wzajemnych wartości; to umożliwia zrozumienie zjawisk i faktów społecznych, bo one istnieją dla ludzi i przez ludzi są one wytwarzane, istnieją, bo maja dla ludzi sens.

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

40. Dilthey

ebook > download > pobieranie > do ÂściÂągnięcia > pdf

40. Dilthey, historia myśli socjologicznej

Pokrewne