39. Walka Władysława Łokietka o scalenie ziem polskich w XIV wieku, Historia, Średniowiecze Polski

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

53. Walka Władysława Łokietka o scalenie ziem polskich w XIV wieku

W 1302 roku Władysław Łokietek mógł skutecznie rozpocząć walkę o odzyskanie polskich dzielnic, ponieważ otrzymał poparcie od papieża Bonifacego VIII. Stolica Apostolska chciała umocnić swe zwierzchnictwo na Wschodzie Europy (chodziło tu głównie o dziedzictwo po Arpadach, po które sięgał też Wacław II), a papież Bonifacy VIII popierał Andegaweńczyka Karola Roberta. Łokietek nie mógł liczyć na pomoc od samego Karola Roberta, ale pomogła mu drobniejsza szlachta węgierska. Wyprawa podjęta w 1304 roku, posunęła się wzdłuż Popradu i Dunajca, dotarła do Wiślicy, której zajęcie pozwoliło Łokietkowi ziemie sandomierską. W maju 1306 roku zdobył Kraków i, chcąc zjednać dla siebie miasto obdarzył je rozległymi przywilejami. Szczęśliwie dla Łokietka – 4 VIII 1306 roku zamordowany został Wacław III. Śmierć ta całkowicie zmieniała sytuację polityczną i umocniła panowanie Łokietka. Udał się na Pomorze, gdzie przyjęto go jako prawego dziedzica. Pomorze zajmował z terenu Kujaw, na ogół pokojowo, chociaż nie obeszło się przy tym bez walk, jak np. pod Tczewem. Ostatecznie w listopadzie i grudniu 1306 roku występował w Świeciu i Gdańsku jako panujący. Wyjeżdżając pozostawił zarząd Pomorza w rękach dotychczasowych urzędników (m. in. przy władzy utrzymał się ród Święców). Jednak sytuacja na Pomorzu przyjęła niekorzystny dla Łokietka obrót. Święcowie wystąpili z żądaniem zwrotu wydatków, jakie uczynili celem utrzymania kraju i porządku po śmierci Wacława, jednakże Łokietek nie przychylił się do ich prośby. Książę ten próbował opierać się też na innych rodach i nie dawał już Święcom tak wyjątkowego stanowiska, jakie im przyznał Wacław. Powody te stały się przyczyną zawarcia w dniu 17 VII 1307 roku w Lindow w Brandenburgii układu między Święcami a margrabiami brandenburskimi, na mocy, którego Święcowie poddali Brandenburczykom Pomorze, zastrzegli jednak dla siebie dziedziczną godność kasztelańska w Słupsku oraz nadanie w lenno 5 grodów wraz z należącą do nich ziemią. Na przełomie 1307/8 roku Łokietek zjawił się na Pomorzu, chcąc wzmocnić panowanie na tych terenach, jednak sytuacja w Małopolscy (bunt biskupa Muskaty) zmuszała go do powrotu. Opiekę nad Pomorzem złożył w ręce książąt kujawskich, Kazimierza i Przemysława. W VIII 1308 roku margrabiowie brandenburscy Otton i Waldemar urządzili wyprawę na Pomorze i dotarli aż pod Gdańsk. Ponieważ Łokietek nie mógł tam wysłać wówczas ani pieniędzy ani wojsk poradził kasztelanowi gdańskiemu Boguszowi, by walczył sam, a w ostateczności zwrócił się o pomoc do Krzyżaków. W 1308 roku została zawarta umowa, na mocy, której Krzyżacy mieli udzielić Polakom pomocy wojskowej, celem odparcia Brandenburczyków, Brandenburczyków książę polski miał zwrócić Krzyżakom poniesione koszty. Krzyżacy dopełnili umowy, a margrabiowie widząc w zamku gdańskim wojska zakonne zaniechali wyprawy. Wówczas rozpoczęła się podstępna gra krzyżacka. Krzyżacy zajęli 14 XI 1308 roku zamek gdański, po kilku dniach zaatakowali samo miasto, spalili je a załogę wymordowali. Następnie za 10 tysięcy grzywien Krzyżacy odkupili od Margrabiów dokumenty cesarskie, które przyznawały margrabiom prawa do Pomorza. Ostatecznie w 1308 roku Łokietek utracił Pomorze gdańskie na rzecz Krzyżaków. Pomorze zostało utracone, ponieważ Łokietek za ważniejsze uznał tłumienie buntu biskupa Muskaty w Małopolsce. Przyczyny buntu: intrygi biskupa przeciw księciu, łupienie dóbr biskupich przez zaciężne wojska Łokietka. Biskup groził karami kościelnymi, a Łokietek cofnął przywileje, które pozwalały biskupowi obwarowywać miasta w jego majętnościach i rozpoczął zdobywać umocnione miasteczka biskupie. Muskata schronił się na Śląsku. W 1307 roku przeciw Muskacie wystąpił arcybiskup Jakub Świnka. Tymczasem Łokietek zdradliwym podstępem – zapewniwszy biskupowi bezpieczeństwo osobiste, ściągnął go do Krakowa i uwięził. Mimo interwencji papieża Klemensa V Muskata podpisał swą klęskę (2 VII 1309 r). W latach 1311-1312 miał miejsce bunt mieszczan niemieckich przeciw Łokietkowi. Ten tzw. bunt wójta Alberta to szeroko rozgałęzione sprzysiężenie zarówno miast małopolskich (Krakowa, Sandomierza, Wieliczki), jak i niektórych klasztorów, mających konwenty niemieckie (Miechowa), przeciw Łokietkowi. Powodem były plany króla czeskiego Jana Luksemburczyka, który po koronacji w 1311 r używał tytułu króla Czech i Polski, a swoje pretensje do Polski opierał na małżeństwie z córką Wacława II. Bunt wybuchł w Krakowie w V 1311 roku i szybko się rozszerzał. Popierał go też biskup Muskata. Łokietek popart przez pomoc węgierską oraz pewne miasta (Nowy Sącz) i klasztory (Tyniec), już jesienią opanował niektóre ogniska buntu. Buntownicy liczyli na pomoc z Czech. Doznali zawodu, ponieważ Jan Luksemburczyk wobec niewyraźnego względem niego stanowiska szlachty czesko- morawskiej nie mógł osobiście wspomóc tego ruchu. Dopiero wiosną 1312 roku zjawił się w Krakowie lennik czeski, Bolko ks. opolski, prawdopodobnie w charakterze zastępcy króla Jana. Wówczas jednak w obozie buntowników nastąpiło rozdwojenie, a znaczna ilość mieszczaństwa krakowskiego chciała porozumienia z Łokietkiem. Opolczyk pojmał nawet wójta Alberta, ale zobaczył, że sytuacja jest beznadziejna i wrócił do Opola. Wówczas Łokietek złamał resztki oporu, zajął Kraków i ukarał buntowników.

Zajęcie Wielkopolski- 1314 rok. Walka o spadek pomiędzy synami Henryka głogowskiego, którzy w II 1313 roku podzielili między siebie Wielkopolskę, doprowadziła do rzucenia na nich klątwy przez arcybiskupa Jakuba Świnkę- powstała obawa, że klątwa spadnie też na pozostałe ziemie. Łokietek postanowił wykorzystać sytuację i rozpoczął działania w kierunku zajęcia tej dzielnicy. Panowanie synów Henryka głogowskiego było bardzo słabe, ponieważ opierał się na gronie stronników, do którego należeli nieliczni duchowni niemieccy, klasztory niemieckie i niektóre miasta z Poznaniem na czele. Natomiast rycerstwo wielkopolskie stroniło od dworu książąt śląskich. Duchowieństwo i rycerstwo polskie pragnęło wprowadzić na tron wielkopolski księcia narodowego, a najpopularniejszym kandydatem był Łokietek, który już w poprzednich latach uzyskał w tej dzielnicy nieco stronników, przede wszystkim w rodzie Nałęczów. Po stronie Łokietka opowiedział się także ród Zarembów, a także kilka miast jak Pyzdry i Kalisz. Po pokonaniu w 1312 roku buntu w Małopolsce, i nie obawiając się zakonu zajętego Litwą, Łokietek podjął kroki w celu przyłączenia Wielkopolski do swego państwa. Ponieważ nie mógł tego dokonać sam, jego udział polegał na nadaniu czynnikom miejscowym poparcia moralnego i drobnej pomocy. W 1313 roku rozpoczął się w Wielkopolsce okres walk miejscowych, rodzaj wojny podjazdowej. Najznaczniejszy z tego roku był zamach rycerstwa wielkopolskiego, które pod wodzą Dobrogosta z Dzwonowa, wojewody poznańskiego, zebrało się w północno – wschodniej części kraju, w okolicach Gniezna, Nakła i Konina i wyruszyło przeciw wojskom śląskim, zadało im klęskę pod Kleckiem i zajęło to miasto. Po tym zwycięstwie Łokietek pojawił się w I 1315 roku we wschodniej części Wielkopolski i wynagradzał swych stronników. W najbliższych miesiącach rycerstwo wielkopolskie pokonało Poznań, którego obroną kierował stronnik śląski wójt Przemko. Dopiero po upadku Poznania, Łokietek mógł objąć Wielkopolskę w posiadanie. Sam jednak długo w tej dzielnicy nie pozostał i przekazał rządy w ręce starosty, którym mianował Stefana Pękawkę (Małopolanina). Śląsk (z wyjątkiem księcia Bolka jaworsko – świdnickiego) i Mazowsza, nie uznały władzy Łokietka, opowiadając się za królem Czech Janem Luksemburczykiem.