39. Królowa Czarnego Wybrzeża (rozdział I), Conan

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

Kilka zaledwie miesięcy spędził Conan w Cimmerii, nim na powrót ruszył ku cywilizowanym królestwom hyboryjskim. Ni jednak służba w armii Nemedii, ni Ophiru nie trwała długo, czasy bowiem były spokojne. Powędrował tedy do Argos...

1. CONAN PRZYSTĘPUJE DO PIRATÓW

 

Jak liść, co wiosną przebudzony,

By spłonąć w ogniu jesieni czeka,

Żarem pragnęłam nieugaszonym

Jednego obdarzyć człeka...

- PIEŚŃ O BÊLIT

 

Kopyta zatętniły po ulicy schodzącej ku nabrzeżom, a ludzie, którzy rozpierzchli się z wrzaskiem, przez mgnienie tylko widzieli opancerzoną postać na czarnym rumaku, odzianą w powiewający na wietrze szkarłatny płaszcz. Gdzieś z tyłu dobiegał hałas pogoni, jeździec wszelako ani się obejrzał. Dopadłszy brzegu tak potężnie osadził rozpędzonego konia, że ten przysiadł na zadzie. Zagapili się nań żeglarze, stawiający pasiasty, szeroki żagiel na wysokoburtej, pękatej galerze, a krępy, czarnobrody szyper, który stojąc na dziobie, dzierżył bosak, gotów odepchnąć statek od pali, zawrzasł protestujące, gdy ujrzał, że jeździec wprost z siodła ogromnym susem zeskoczył na śródokręcie.

- Kto ci na pokład wejść dozwolił?

- Odbijaj! - ryknął intruz, dodając rozkazowi wagi gniewnym machnięciem ogromnego miecza, z którego prysnęły czerwone krople.

- Ale my zmierzamy ku wybrzeżom Kush! - próbował wymówić się szyper.

- Tedy płynę do Kush! Odbijaj, powiadam! - Obcy rzucił szybkie spojrzenie w górę ulicy, po której galopował oddział jazdy, w tyle zaś truchtała gromada łuczników.

- A masz czym za przejazd zapłacić? - nie ustępował szyper.

- Stalą ci zapłacę! - ryknął pancerny mąż, wywijając swym olbrzymim orężem, który lśnił w słońcu zimnym błękitem. - Na Croma, człecze, albo ta galera odbije, albo we krwi załogi ją utopię!

Szyper znał się na ludziach. Jedno spojrzenie na mroczną, pokrytą bliznami twarz, zastygłą teraz w gniewie, i szybko rzucił komendę, napierając zarazem krzepko na bosak, by statek od brzegu odepchnąć. Galera wypłynęła na głębszą wodę i rytmicznie jęły pracować wiosła, a potem podmuch wiatru wypełnił zmarszczony żagiel. Przechylił się lekki korab od owego podmuchu i dostojnie, jak łabędź, wszedł na kurs, coraz prędzej ślizgając się po powierzchni oceanu.

Na brzegu jeźdźcy potrząsali mieczami, groźby wywrzaskując i rozkazy: ku statkowi, aby zaś natychmiast zawrócił, i ku łucznikom, by ci znów pospieszali, nim znajdzie się galera poza strzał zasięgiem.

- Niechaj się pieklą - skrzywił się wojownik. - Pilnuj kursu, cny sterniku!

Szyper zeskoczył z mostku na dziobie, przeszedł między rzędami wioślarzy i wstąpił na śródokręcie. Wsparty plecami o maszt stał tu intruz, czujnie wokół zerkając i nie popuszczając oręża z garści. Żeglarz przyjrzał mu się uważnie, bacząc, by ruchu nieostrożnego w stronę długiego noża, co go trzymał za pasem, nie uczynić. Miał przed sobą rosłą, potężnie zbudowaną postać, odzianą w czarny łuskowy półpancerz, wypolerowane nagolenniki i błękitny, stalowy hełm, z którego sterczały lśniące bycze rogi. Z okrytych żelazem ramion zwieszał się, łopocząc na wietrze, purpurowy płaszcz. Do spiętego złotą klamrą szerokiego skórzanego pasa przymocowana była pochwa miecza. Pod rogatym hełmem równo przycięta czarna grzywa kontrastowała z płonącymi błękitnymi oczyma.

- Jeśli już podróżować pospołu mamy - ozwał się szyper - tedy warto, byśmy w pokoju to czynili. Zwą mnie Tito, a jestem licencjonowanym mistrzem żeglarskiego rzemiosła z portu Argos. Zmierzam do Kush, by paciorki, jedwabie, cukier i mosiężne miecze tamtejszym czarnym władcom za kość słoniową sprzedać, koprę, rudę miedzi, niewolników i perły.

Wojownik zerknął w stronę gwałtownie zmniejszających się nabrzeży, gdzie wciąż bezsilnie gestykulowały ludzkie figurki, daremnie snadź starając się znaleźć łódź dość szybką, by mogła doścignąć szparko żeglującą galerę.

- A jam jest Conan, Cymmeryjczyk - odrzekł. - Przybyłem do Argos zajęcia szukając, skoro wszelako żadne wojny królestwu nie grożą, nicem nie znalazł, do czego by stało dłoń przyłożyć.

- Czemu zaś ścigali cię gwardziści? - spytał Tito. - Nie żeby moja to była sprawa, alem myślał...

- Nic do ukrycia nie mam - przerwał mu Cymmeryjczyk. - Na Croma, chociem kęs czasu spędził śród was, ludzi cywilizowanych, wciąż obyczaju waszego pojąć nie mogę.

- Owóż nocy minionej setnik z królewskiej gwardii gwałtem chciał wziąć w tawernie dziewkę młodego woja, a ten, oczywista, zaraz go zakłuł. Ale, widno, jakieś prawo przeklęte broni gwardzistów zabijać i chłopak z dziewczyną umknęli. Gadano, żem był z nimi widziany i dziś rankiem zaciągnięto mnie przed sąd, a sędzia pyta, gdzie też podział się otrok. Odrzekłem, że skoro druhem mym jest, wydać go nie mogę. Sąd gniewem zawrzał, a sędzia ciurkiem gadał o mych obowiązkach wobec państwa, społeczeństwa i różnych innych rzeczach, com ich nie pojmował, i srogo nakazał, bym rzekł, gdzie mego druha znaleźć .mogą. A jużem się złościć poczynał, bom przecie stanowisko swe jasnym uczynił, alem zdusił gniew i spokój zachowywał, a tu sędzia wrzeszczy, że sąd lekce sobie ważę i winienem być do lochu wrzucon, i gnić tak długo, aż przyjaciela wydam. Widząc tedy, że wszyscy poszaleli, dobyłem miecza i czaszkę sędziemu rozłupałem, wyrąbałem sobie drogę z izby, a ujrzawszy konia dowódcy gwardii, dosiadłem go i popędziłem ku portowi, nadziejny znaleźć korab, co ku obcym wyrusza dziedzinom.

- Cóż - ozwał się twardo Tito - zbyt wiele razy ołgały mnie sądy w procesach przeciwko bogatym kupcom, bym miłością je darzył. Na wiele będę musiał odpowiedzieć pytań, kiedy znów w tym porcie zakotwiczę, ale przecie dowieść mogę, żem działał pod przemocą. Możesz tedy odłożyć miecz. Spokojniśmy żeglarze i nic przeciw tobie nie mamy. A poza tym dobrze mieć na pokładzie osiłka takiego jak ty. Pójdź na rufę, opróżnimy po garncu piwa.

- W to mi graj - chętnie zgodził się Conan, wsuwając miecz do pochwy.

„Argus” był małą krzepką galerą, podobną wielu innym kupieckim statkom, co krążyły między portami Zingary i Argos a południowymi wybrzeżami, rzadko ważąc się ruszać na otwarty ocean.

Miał wyniosłą rufę i wysoki, wygięty dziób; szeroki dość w śródokręciu, wdzięcznie smuklał ku końcom. Sterowaniu służyło ogromne wiosło, na ożaglowanie zaś składał się wielki pasiasty grot z mocnego jedwabiu, wspomagany czasem przez kliwer. Wioseł używano głównie do wychodzenia z zatok, ujść rzek i w okresie ciszy. Było ich par dziesięć - pięć od dziobu i pięć od rufy, po obu stronach wąskiego śródpokładu. Pod nim - a częścią również pod pokładem dziobowym - przechowywano najcenniejszą część ładunku. Ludzie spali na pokładzie albo między ławkami, w czasie zaś złej pogody kryli się pod baldachimami. Z dwudziestu wioślarzy, trzech sterników i szypra złożona była załoga.

W sprzyjającej tedy pogodzie miarowo sunął „Argus” na południe. Z dnia na dzień potężniał słoneczny żar i rozciągnięto nad statkiem baldachimy - jedwabne pasiaste płachty, równie kolorowe jak żagiel, godne złoceń na dziobie i nadburciach.

Ujrzeli wreszcie wybrzeża Shem - niezmierzone pagórkowate łąki z widocznymi gdzieś w oddali wieżycami grodów, z jeźdźcami o czarnobłękitnych brodach i haczykowatych nosach, którzy pędząc na swych rumakach wzdłuż brzegu, wzrokiem pełnym podejrzliwości obrzucali galerę. A ta nie przybijała do tamtejszych portów, wątpliwy bowiem zysk przynosił handel z surowymi i ostrożnymi Synami Shem.

I nie wszedł również szyper Tito w zatokę, do której rzeka Styx wylewa olbrzymie masy wody, a nad błękitnym lustrem oceanu pochylają się czarne masywy zamczysk Khemi. Nieproszone statki rzadko przybijały do portu, gdzie mroczni czarnoksiężnicy mamrotali potężne zaklęcia w oparach ofiarnego dymu, od wieków wznoszącego się z zakrwawionych ołtarzy, gdzie przeraźliwie jęczały niewiasty, i gdzie Set, Stary Wąż, arcydemon dla Hyboryjczyków, ale bóg dla Stygian, ukazywał jakoby swe lśniące łuskowate cielsko tłumom wyznawców.

Miast tego szyper Tito okrążył zatokę szerokim łukiem, choć gondola o kształcie węża wystrzeliła zza strzeżonego fortem cypla i nagie kobiety o szarobrązowej skórze, z czerwonym kwieciem we włosach, wzywały jego żeglarzy, przybierając nieprzystojne i lubieżne pozy.

A później nie było już w głębi lądu lśniących wieżyc, minęli bowiem południowe granice Stygii i posuwali się wzdłuż wybrzeży Kush. Morze i morskie życie było dla Conana, wiodącego się z wysokich wzgórz północnych wyżyn, nie kończącym się pasmem tajemnic. A i on sam nie mniejsze zainteresowanie budził wśród żeglarzy, ci bowiem nigdy dotąd nie spotkali ludzi jego rasy.

Byli typowymi argosseańskimi marynarzami, niewysokimi, lecz krzepkiej budowy. Ogromnie ich Conan wielkością przenosił i dwóch najmocniejszych bez trudu mógł pokonać. Twardzi i nieustępliwi, nie potrafili wszelako sprostać jego wytrzymałości i wilczej żywotności, jego mięśniom stalowym i szybkości, wykształconej przez życie w najdzikszych regionach świata.

Łatwo się śmiał, ale gniew jego bywał straszny. Jadł za trzech, a tęgi napitek uciechą był jego i słabością. Pod wieloma względami naiwny jak dziecko, niezwyczajny wyrafinowania, jakie niesie cywilizacja, odznaczał się wszelako wrodzoną bystrością - zazdrośnie strzegł swych praw, a gdy ktoś ośmielał się je naruszać, groźny się stawał jak zgłodniały tygrys. Młody wiekiem, stwardniał jednak jak skała w mnogich wędrówkach, które odczytać można było bez trudu z odzieży jego i oręża. Rogaty hełm tego był rodzaju, jakiego zwykle używali złotowłosi Aesirowie z Nordheimu; pancerz i nagolenniki były dziełem najprzedniejszych płatnerzy z Koth; kolczugę opinającą ramiona i nogi uczyniono w Nemedii, olbrzymi miecz aquilońskiej był roboty, a pyszny purpurowy płaszcz nie mógł być utkany poza Ophirem.

Wciąż posuwali się na południe i jął wreszcie szyper Tito wypatrywać otoczonych wysokim częstokołem siół czarnego ludu. Ale znaleźli tylko na brzegu jednej z zatok dymiące ruiny i stosy czarnych ciał. Tito zaklął siarczyście.

- Zacny niegdyś był tu handel. To dzieło piratów.

- Co zaś, jeśli ich spotkamy? - zapytał Conan, kładąc dłoń na rękojeści miecza.

- Nie wojna mym rzemiosłem. Uciekać będziemy, nie walczyć. Atoli jeśli przyjdzie do starcia, to wiedz, żeśmy już nieraz rabusiów poszczerbili, co znów uczynić możem... Jeśli nie będzie to „Tygrysica” Bêlit.

- Kto to - Bêlit?

- Najdziksza diablica jeszcze nie obwieszona. Jeślim się nie pomylił w znaków czytaniu, jej to rzeźnicy sprawili sioło nad zatoką. Obym ujrzał ją kiedy dyndającą na stryczku! Zwą Bêlit Królową Czarnego Wybrzeża, a jest shemicką niewiastą, która przewodzi czarnej hordzie. Nękają statki i wielu zacnych kupców posłali na dno.

Spod rufowego pokładu dobył Tito pikowane kaftany, stalowe czepce, łuki i strzały.

- Nie na wiele zda się opór, jeśli nas dopadną - mruknął - ale krzywda duszy, gdy życie bez walki oddajesz.

 

Słońce dopiero poczynało wschodzić, gdy wachta krzyknęła ostrzeżenie. Spoza długiego cypla wyspy po prawej burcie wyśliznął się wysmukły, groźny kształt wężowej, rzekłbyś, galery, której podniesiony pokład od dziobu biegł po rufę. Czterdzieści par wioseł nadawało jej srogą szybkość, a niskie nadburcia roiły się od czarnych nagich postaci, które dziko śpiewały, łomocząc włóczniami w tarcze owakie. Na maszcie powiewał długi purpurowy proporzec.

- Bêlit! - wrzasnął pobladły Tito. - Yare! Ster lewo na burt! Do ujścia tego potoku! Jeśli do brzegu dobijemy, nim nas dopadną, życie choć możemy unieść!

Skręciwszy ostro, wystrzelił „Argus” w kierunku przyboju, tłukącego o usiany palmami brzeg, a Tito, biegając między ławkami, klątwą i groźbą zachęcał wioślarzy do większego wysiłku. Płonęły mu oczy, jeżyła się broda.

- Dajcie mi łuk - zażądał Conan. - Nie mam go za oręż przystojny mężowi, alem się strzelania śród Hyrkańczyków niezgorzej wyuczył i licho by ze mną sprawy stały, gdybym zaś jednego czy dwóch z tego tam pokładu zdmuchnąć nie zdołał.

Stojąc na rufie, obserwował, jak lekko sunie wężowy korab po falach, i jasne dlań było - choć o sprawach żeglarskich wielkiego nie miał pojęcia - że z tej pogoni „Argus” zwycięsko wyjść nie może. Słane przez piratów strzały z cichym sykiem pogrążały się w oceanie nie dalej niż dwadzieścia kroków za rufą galery.

- Wolej by stawić im czoła - warknął Cymmeryjczyk - albo wszyscy zdechniemy ze strzałami w karkach, ciosu jednego nie zadawszy!

- Mocniej, psy! - ryczał Tito, wymachując brązowym kułakiem. Brodaci wioślarze stęknęli, napierając na wiosła, aż mięśnie stężały w węzły z ogromnego wysiłku i kroplisty pot wystąpił im na skórze.

Skrzypiały i trzeszczały wiązania małej galery, gdy sunęła ku brzegowi pchana tęgimi uderzeniami. Wiatr ucichł i żagiel zwisał bezwładnie, i coraz bliżej byli nieubłagani napastnicy.

Przeszło mila dzieliła wciąż „Argusa” od plaży, gdy jeden ze sterników zachwiał się i jak kamień poleciał za burtę ze strzałą sterczącą z szyi. Tito skoczył, by zająć jego miejsce, zaś Conan, rozstawiwszy szeroko nogi na rozkołysanym pokładzie rufowym, uniósł łuk. Dokładnie widział teraz piracki statek. Wioślarzy chroniła uniesiona wysoko osłona z plecionki, ale tańczących na wąskim pokładzie wojowników miał jak na dłoni. Wymalowani, przyozdobieni piórami i w większości nadzy, wymachiwali włóczniami i kolorowymi tarczami.

Na niewielkim mostku w dziobowej części okrętu stała smukła postać, której biała skóra kontrastowała oszałamiająco ze lśniącym hebanem ciał wojowników. Bêlit to była bez wątpienia. Conan aż do ucha naciągnął cięciwę - lecz rozmysł lubo wyrzut sumienia powstrzymał go od ubicia niewiasty i strzała pogrążyła się w piersi stojącego u jej boku rosłego pirata w pióropuszu. Piędź po piędzi rozbójnicza galera doganiała mniejszy korab. Deszcz strzał padał na pokład „Argusa” i coraz częściej słychać było jęki. Naszpikowani grotami legli już wszyscy sternicy i Tito, miotając najstraszliwsze przekleństwa, samotnie dzierżył ogromne wiosło, a skóra na jego nogach zdawała się pękać od naprężonych i dygoczących z wysiłku mięśni. A potem zakrztusił się i ze strzałą chyboczącą w mężnym sercu opadł na pokład. „Argus” zszedł z kursu i jął dryfować na fali. Zawrzaśli przerażeni żeglarze, lecz Conan objął dowództwo zwykłym sobie sposobem.

- Śmiało, chłopcy! - ryknął, zwalniając cięciwę, która jęknęła jadowicie. - Oręż w garść i dajmy tym psom parę kuksańców, nim gardła nam poderżną. Po co się dłużej u wioseł męczyć, skoro dopadną nas w pięćdziesięciu krokach!

Poniechali tedy zdesperowani żeglarze wioseł i chwycili za broń, co mężne było, choć bezcelowe. Raz jeno zdążyli z łuków wystrzelić, nim spadł na nich piracki okręt. Bosaki wgryzły się w burtę, a z wyniosłego pokładu czarni wojownicy obruszyli lawinę strzał, które przenikały przez pikowane kaftany skazanych na zagładę marynarzy. A potem, z włóczniami w dłoniach, skoczyli piraci na pokład „Argusa”, by rzezi dokończyć, zostawiając na swej galerze pół tuzina ciał, plon łuczniczej zabawy Conana.

Krótka i krwawa była bitwa. Nie mogli krępi żeglarze sprostać rosłym barbarzyńcom i rychło w pień zostali wycięci. W jednym wszelako miejscu bój przybrał obraz niezwykły. Stojący na wysokiej rufie Conan na jednym był poziomie z pokładem pirackiej galery. Gdy jej okuty stalą dziób rozpłatał burtę „Argusa”, Cymmeryjczyk, odrzuciwszy łuk, zaparł się krzepko i nie postradał równowagi. Jego potężny miecz wystrzelił na spotkanie rosłego korsarza, co skakał przez burtę, i czyściutko rozpłatał go w pasie, aż tors w jedną poleciał stronę, nogi zaś w drugą. A potem, w bojowej furii, która pozostawiła u nadburcia stos porąbanych ciał, Conan przesadził okrężnicę i znalazł się na pokładzie „Tygrysicy”. W mgnieniu oka stał się centrum huraganu kłujących włóczni i walących maczug, ale poruszał się jak oślepiająca stalowa błyskawica. Groty pękały na jego zbroi lub przebijały puste powietrze, a ogromny miecz wciąż śpiewał pieśń śmierci. Ogarnął Cymmeryjczyka bojowy szał jego rasy i z płonącymi oczyma, które przyćmiewała czerwona mgła bezrozumnej furii, rozbijał czaszki, otwierał piersi, rąbał członki, wypruwał jelita, czyniąc z pokładu jatki upiorne, zasłane straszliwym plonem krwi, odciętych kończyn, rozpryśniętego mózgu.

Niewrażliwy w swej zbroi na ciosy, plecami wsparty o maszt, piętrzył zmasakrowane ciała u swych stóp, aż cofnęli się wrogowie lękiem opanowani i gniewem. I gdy wznieśli włócznie do rzutu, on zaś sprężył się, by skoczyć i zginąć w gęstwie nieprzyjaciół, przenikliwy krzyk zmroził podniesione ramiona. Zastygli jak posągi: czarni olbrzymi, gotowi do rzutu, i pancerny woj z krwawym mieczem.

Bêlit wyskoczyła przed czarnych, uderzając po ich włóczniach. Z dyszącą piersią i płonącymi oczyma zwróciła się w stronę Conana. Podziw ścisnął mu serce krzepkimi palcami. Smukła była, a przecie bosko uformowana - silna a zarazem rozpustna. Za odzież miała jedynie szeroką jedwabną przepaskę. Jej alabastrowe ciało i gładkie półkule piersi posłały falę straszliwego pożądania przez jestestwo Cymmeryjczyka, silniejszą nawet niż bojowy szał. Jej gęste czarne włosy, tak czarne jak stygijska noc, spadały w lśniących puklach na smukłe plecy. Płonęły ciemne oczy.

Nieokiełznana była jak pustynny wiatr, zwinna i niebezpieczna jak pantera. Nie bacząc na olbrzymi miecz ociekający krwią jej wojowników, podeszła tak blisko, że ostrze dotknęło jej smagłego uda. Rozchyliły się jej rubinowe wargi, gdy spojrzała w posępne, groźne oczy ogromnego woja.

- Kim jesteś? - spytała. - Na Isztar, choć przemierzyłam morza od wybrzeży Zingary po ognie najdalszego południa, nigdym nie spotkała podobnego ci męża. Skąd przybywasz?

- Z Argos - odparł krótko, lękając się podstępu. Gdyby tylko jej smukła dłoń drgnęła w kierunku zdobnego klejnotami sztyletu tkwiącego za jedwabnym pasem, powaliłby ją gołą ręką na pokład, zmysłów pozbawiając.

A przecie nie miał w sercu obawy: zbyt wiele dzierżył niewiast - barbarzyńskich lubo cywilizowanych - w żelaznych swych ramionach, by nie rozpoznać ognia płonącego w oczach tej, która teraz przed nim stała.

- Nie jesteś z hyboryjskich mięczaków - oświadczyła. - Twardyś i groźny jak szary wilk. Tych oczu nie przyćmiły światła miast; tych mięśni nie zmiękczył żywot śród marmurowych ścian!

- Jestem Conan Cymmeryjczyk - odrzekł.

Dla ludów klimatu gorącego była Północ mglistą, na poły mityczną krainą, zamieszkaną przez srogich, lodowookich gigantów, co z rzadka opuszczali swe śnieżne pustynie, miecz niosąc i ogień. Wyprawy ich nigdy nie sięgały tak daleko na południe, by do Shem dotrzeć, tedy ta córa Shem nie czyniła różnicy między Aesirami, Vanirami czy Cymmeryjczykami.

Nieomylny instynkt odwiecznej kobiecości powiedział jej, że znalazła oto kochanka, którego rasa tyle jeno znaczy, na ile przydaje mu zwykłych mieszkańcom owych dalekich ziem przymiotów.

- A jam jest Bêlit! - krzyknęła tak, jak ktoś mógłby rzec: „Jestem królową!”

- Spójrz na mnie, Conanie! - Rozwarła szeroko ramiona. - Jam jest Bêlit, Królowa Czarnego Wybrzeża! O, tygrysie Północy, zimnyś jak śnieżne góry, co cię wydały. Bierz mnie i niechaj skruszą me ciało twe okrutne uściski! Pójdź za mną na kres ziemi i na kres mórz! Ogień, stal i rzeź uczyniły mię królową - ty bądź mym królem!

Jego oczy przebiegły po krwawych szeregach piratów, oznak gniewu szukając albo zazdrości. Nie znalazł ich. Szał i gniew zniknęły z hebanowych twarzy. Pojął, że dla tych mężów Bêlit czymś więcej była niźli tylko kobietą: boginią raczej, której woli nikt nie pośmiał się przeciwić.

Zerknął na „Argusa”, kołysanego purpurową falą: mocno się był przechylił, woda omywała pokład, a na powierzchni utrzymywały go jeno bosaki abordażowe. I spojrzał na brzeg obramowany błękitem, na mglistozielone bezmiary oceanu, na drżącą postać niewieścią: i dreszcz przeniknął jego barbarzyńską duszę. Krążyć po owych lśniących błękitnie dziedzinach z tą białoskórą młodą tygryska - kochać, śmiać się, wędrować i rabować...

- Pożegluję z tobą - mruknął, strząsając z miecza krople krwi.

- Ho, N’Yaga! - Jej głos zabrzmiał wibrująco jak puszczona cięciwa. - Gotuj zioła i...

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
  • zanotowane.pl
  • doc.pisz.pl
  • pdf.pisz.pl
  • achim.pev.pl