3 18.10.2011, historia kościoła

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

W epoce Karolinskiej papiestwo znalazło się oko w oko z impreium, co prawda życzliwym kościołowi. Aż do 2 poł. IX wieku obie instytucje potrzebowały się nawzajem; papież potrzebował cesarza, aby ten zapewnił mu bezpieczeństwo (początkowo przed Longobardami, poźniej arystokracją rzymską i najazdami saracenów). Dla króla franków, papież był niezbędny jako pewien zwornik dla kościoła chrześcijańskiego. Zależność i zainteresowanie było obustronne.

Stosunki między papieżem i cesarzem kształtowały się w zależności od okoliczności i charakteru obydwu władców. W czasach Karola wielkiego i Ludwika Pobożnego władza cesarska była ponad władzą papieską, a papieże raczej tego nie kwestionowali. W 833 r. papież zgodził się na zapis, wg. którego biskup rzymu po wyborze musiał złożyć cesarzowi przysięgę na wierność. Sytuacja zmienia się od połowy wieku IX, co związane jest z rozpadem impreium frankijskiego, które po śmierci Ludwika pobożnego ulegało kolejnym podziałom. Od połowy wieku IX papiestwo stoi wobec kilku królów franków, nie wobec jednego. Papiestwo nadal potrzebuje cesarza, ale ostatecznie to papież wybiera, kogo będzie koronował na króla franków. Mikołaj I Wielki zajmował się problemami małżeńskimi króla Lotaryngii; król był uzależniony od decyzji papieża dotyczącej prawidłowości malżeństwa, co było w tamtych czasach bardzo ważne.

W Europie zachodniej uznawano prymat papieski, jednak papież nie sprawował żadnych faktycznych rządów; czasem lokalne kościoły zwracały się do papieża, prosząc o opinię w jakiejś sprawie, jednak papież sam nie ingerował w sprawy lokalne. Z czasem pojawiają się pewne uprawnienia papieskie, nawet jeśli nie są one oficjalne, ani nigdzie zapisane.

Papieże starali się podnosić swój status w europie zachodniej. Insygnium władzy papieskiej jest paliusz, który w cesarstwie biznatyjskim był oznaką wysokiego urzędnika. Biskup rzymu nosił go jako wysoki urzędnik cesarski. Paliusz stał się narzędziem władzy papieskiej; papież wysyłał paliusz niektórym biskupom, którzy uzyskiwali większe uprawnienia. Wiązał w ten sposób ze sobą dostojników kościelnych.

Karol Wielki odnowił sieć meropolitalną; przyjęło się, że metropolita powinien otrzymać paliusz od papieża; tak jest do dzisiaj, jednak dzisiaj to papież mianuje wszystkich biskupów; wtedy nie. Papież miał pewien wpływ na to, kto był arcybiskupem. U schyłku VIII wieku zaczyna krystalizować się zasada zgodnie z którą nie można powołać nowego arcybiskupstwa bez zgody stolicy apostolskiej. W wieku X pojawia się inna zasada, nie zawsze respektowana; nie można powołać nowego biskupstwa bez zgody stolicy apostolskiej. Warto zwrócić uwagę na pewien czynnik, który spowodował wzmocnienie roli papiestwa na przełomie VII i VIII wieku; byli to duchowni anglosascy, wysłani na Wyspy przez Rzym. W Anglii Rzym był bardzo ważny, uważano władzę papieską za ważny autorytet. Ci ludzie, którzy działali w państwie Franków, odgrywając tam bardzo dużą rolę, wpajali swoim rozmówcom przekonianie, że wiedzy o tym, jak postępować należy szukać w Rzymie. Nie zawsze wynikały z tego normy prawne; nie było przymusu, żeby zwrócić się do papieża, ale jeśli chciano naprawdę poznać prawdę, właściwą odpowiedź, najlepiej było szukać jej w Rzymie.

Zazwyzaj kościoły lokalne rządziły się same, z dużym udziałem władzy króla. W wieku IX znaczenie władzy metropolity nad biskupami z tej samej prowincji kościelnej zaczęło się powiększać. Do tego czasu wladza metropolity była raczej nominalna. W IX wieku niektórzy metropolici zaczęli starać się, żeby poddać biskupów swojej większej władzy; narzędziem były synody lokalne.

We wczesnym średniowieczu nie istnieje kodeks prawa kanonicznego. Podstawa prawna, którą kierował się kościół, znajdowała się w różnych miejscach. W IX i X wieku starano się zgromadzić kompilacje prawa kanonicznego. Najsłynniejszą kolekcją prawa kanonicznego był Gracjan, z wieku XII.

Wiele dokumentów we wczesnym średniowieczu to falsyfikaty. Jeden z takich falsyfikatów to darowizna Konstantyna; jest to dokument, połączony z obszerną narracją, mówiący o tym, jak Konstantyn Wielki podarował papieżowi Lateran, Rzym, oraz całą Europę Zachodnią. Od czasu ukazania się dokumentu papieże zaczęli ubierać się w purpurę, czyli kolor cesarski (papież do dziś nosi czerwone trzewiki). Często ten dokument starano się wykorzystać do celów politycznych, mógl on pozwolić na odwrócenie sił w polityce średniowiecznej. Istniała np. zasada, że cesarz nie rezyduje w Rzymie.

Drugim falsyfikatem jest tzw. Pseudoizydor. Jest to kolekcja prawa kanonicznego; falsyfikat z dwóch powodów. Po pierwsze, nazwalibyśmy go apokryfem, po drugie, oprócz autentycznch źródeł prawa kanonicznego przedstwaia też źródła fałszowane. Powstał gdzieś w kościele zachodnio frankijskim, w połowie wieku IX. Jest to olbrzymia księga. Dostojnicy frankijscy, pisząc tę księge, chcieli sprzeciwić się wzmocnieniu władzy metropolity nad innymi biskupami. Starali się wzmocnić władzę papieża.

Bardzo wiele falsyfikatów dotyczy też tradycji życia chrześcijańskiego, które trzeba było jakoś uzasadnić. W Pseudoizydorze znajdziemy falsyfikaty dekretów papieży z pierwszego i drugiego wieku. Autorytet papieski wzrastał; czytelnik był przekonany, że wiele zwyczajów pochodzi od dawnych papieży. W latach późniejszych nawet papież powoływał się na Pseudoizydora, np. zwołując synod.

Dzieje monastycyzmu średniowiecznego

Początki monastycyzmu w kościele datuje się na II poł. III wieku i wiąże się ze św. Antonim Egipskim, który oddał caly swój majatek i zamieszkał na pustyni. W kościele starożytnym niemalże od samego początku było widać zainteresowanie życiem ascetycznym, polegającym na dobrowolnym ubóstwie, na oddawaniu się wyczerpującym postom. Źródłem tego jest ewangelia; Chrystus mówi młodzieńcowi, aby oddał wszystko i poszedł za nim, o bezżenności dla królestwa wiecznego. Przełom który następuje w III wieku polega na całkowitym zerwaniu ze światem zewnętrznym.

Poczatek monastycyzmu to eremityzm. Drugi model to grupa mnichów lub mniszek, którzy żyją ze sobą, we wspólnocie (cenobityzm). Powstaje pytanie o zasady, jakimi powinna kierować się taka grupa; powstają reguły monastyczne.

Monastycyzm najpierw rozwinął się na wschodzie, w Egipcie, Syrii, tam też powstawały pierwsze reguły. Najsłynniejsza z nich to reguła Bazylego Wielkiego.

W Europie monastycyzm pojawił się w IV wieku i bardzo szybko się rozprzestrzenił. Mnichów i mniszek jest coraz więcej. Niekiedy różnica między eremityzmem a cenobium była bardzo płynna; eremici często tworzyli kolonie, w których mieszkali w osobnych celach, ale spotykali się na posiłki i modlitwy, oraz podlegali władzy opata.

Jeżeli patrzy się na monastycyzm starożytny, to uderzająca jest w niej rola samoumartwienia. Przybierały one bardzo fantazyjne, skrajne formy; wyczerpujące posty, stanie przez wiele lat na słupie. Na zachodzie mnisi zachowywali raczej większy umiar w ascezie; jeśli występowała asceza tak dalece posunięta, spotykała się z większą krytyką niż na wschodzie.

Frankowie, przejmując kościół, przejęli też zakony. Monastycyzm Merowiński charakteryzował się regułą, z których najważniejsza była reguła św. Benedykta z Nursji. W VI i VII wieku istniały też różne inne reguły; widać było swobodę w dobieraniu, a nawet kompilowaniu reguł. Przywiązywano też większą wagę do samoumartwienia; niekiedy było to ważniejsze od innych, ważnych norm moralnych. Dość słaba była również rola opata. Czemu rola ascezy była tak ważna? Można powiedzieć, że było to życie ‘tylko dla Boga’. Jest to pewna postawa charakterystyczna dla filozofii późnej starożytności, zinterpretowana na sposób średniowieczny. Istniało również przekonanie, że w ten sposób realizuje się ideał męczeństwa, naśladowanie Chrystusa w cierpieniach. Również, aby dostąpić świata w niebie, człowiek musi się wyrzec świata na ziemi.

W wieku VII powstaje zupełnie nowy monastycyzm; dozwolona jest tylko jedna reguła, św. Benedykta z Nursji. Bardzo duża jest też władza opata. Dominuje też życie cenobialne. Umiarkowana asceza; żadnych wyczynów.

Dozwolona była jedna reguła, jednak istniały też tzw. zwyczaje, które mogły modyfikować reguły, lub regulować te aspekty życia zakonu, których nie opisano w regule. We wczesnym średniowieczu rolę reformatora życia monastycznego przejmował król – zwoływał synody, na których dokonywał pewnych zmian.

816-17 w Akwitzgranie odbył się Synod, zwołany przez Ludwika Poboznego, któremu doradzał Benedykt z Amiane. Następuje próba ujednolicenia życia monastycznego poprzez narzucenie określonych zasad. Do tego czasu nie było pojęcia zakonu; było pojęcie klasztoru. Św. Benedykt z Nursji nie przewidywał związku pomiędzy klasztorami. Ludwik Pobożny funduje koło Akwitzgranu klasztor, którego opat miał sprawować władzę nad wszystkimi innymi opatami. Jednak to się nie udało. Ważną rzeczą dla życia monastycznego tamtych czasów była liturgia; w regule św. Benedykta modlitwa wspólna występowała, ale oficjum nie zajmowało wiele godzin. Mnisi śpiewali razem 150 psalmów tygodniowo. W monastycyzmie karolińskim następuje rozbudowa wspólnych modlitw. Razem śpiewa się od 180, do ponad 200 psalmów dziennie. Następuje daleko idąca liturgizacja życia.