3E1-warsztaty 1,
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
INTEGRACJA EUROPEJSKA (3E1)
INSTYTUT EKONOMII I ZARZĄDZANIA WSZ/POU
Warsztaty 1 – rozwiązania zadań
Zadania obowiązkowe:
ZADANIE 1.1
Wyjaśnij, na czym polega integracja gospodarcza? W odpowiedzi odwołaj się do wybranych koncepcji teoretycznych.
Pojęcie „integracja” pochodzi z języka łacińskiego (integratio) i oznacza „odnowę”. W sensie ekonomicznym pojęcie „integracja” służyło początkowo głównie do określenia procesów łączenia się przedsiębiorstw w drodze porozumień prowadzących do powstawania karteli, koncernów, trustów itp.
Historia pojęcia „integracja”, rozumianego jako łączenie się oddzielnych gospodarek w większe wyodrębnione gospodarczo regiony, jest stosunkowo krótka, bo rozpowszechniła się dopiero po 1940 r. Miała na to wpływ w dużym stopniu praca Eli F. Heckschera „Merkantylizm”, wydana w Szwecji w 1931 r. a cztery lata później – przetłumaczona na język angielski.
W latach 1938 – 1942 niektórzy ekonomiści, jak np. Wilhelm Ropke, Ludwig Mises, Moritz Bonn, Friedrich Hayek i Folke Hilgerdt – używali w swoich pojęciach „dezintegracja” w odniesieniu do handlu międzynarodowego.
F. Hilgerdt – ekonomista i statystyk w Lidze Narodów – jako pierwszy posłużył się (1942 r.) pojęciem „integracja”, badając strukturę handlu międzynarodowego. Wykazał on, iż struktura ta – wraz z rosnącą integracją działalności gospodarczej na różnych kontynentach staje się coraz bardziej skomplikowana. Stwierdził także, że wielostronna wymiana dóbr i usług prowadzi do międzynarodowej integracji ekonomicznej przynosząc wszystkim uczestnikom – korzyści. Wskazał więc, że integracja wynika z powiązań handlowych w gospodarce światowej.
Rozwój koncepcji integracji ekonomicznej w powojennej Europie Zachodniej wynikał przede wszystkim z dążeń do realizacji określonych celów politycznych, tj. jedności politycznej i militarnej. Ponieważ Niemcy i Francja miały wówczas odmienne zdanie na temat instytucjonalno – prawnej formy związku państw (federacja czy konfederacja), integracja gospodarcza stała się w ówczesnych warunkach relatywnie łatwiejsza niż integracja polityczna.
W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych nasiliły się procesy powstawania międzynarodowych ugrupowań i organizacji gospodarczych, skupiających określoną grupę krajów mających na celu wzajemną integrację gospodarek czy określonych sektorów gospodarczych, np. Unia Gospodarcza Beneluksu (1949), EWWiS (1951), EWG i EUROATOM (1957), EFTA (1960), Strefa Wolnego Handlu Ameryki Łacińskiej –LAFTA (1960), Karaibska Strefa Wolnego Handlu – CARIFTA (1966), Unia Celna Afryki Zachodniej (1959), Wspólny Rynek Afryki Centralnej (1964), Stowarzyszenie Azji Południowo – Wschodniej (1961), Strefa Wolnego Handlu Australii i Nowej Zelandii (1965). Nie wszystkie wytrzymały próbę czasu, zwłaszcza w przypadków krajów słabo rozwiniętych. Mimo wszystko przyczyniły się one do rozwoju teorii integracji międzynarodowej.
Złożoność procesów integracyjnych powoduje, że w literaturze ekonomicznej jest wiele definicji integracji ekonomicznej.
Teoretycy są jednak zgodni w trzech zasadniczych sprawach związanych z tym pojęciem.
Integracja:
· wynika z międzynarodowego podziału pracy,
· dotyczy mobilności towarów i / lub czynników produkcji,
· związana jest z dyskryminacją lub niedyskryminacja dóbr i czynników produkcji, w sensie ich pochodzenia i przeznaczenia.
Wpływ teoretyków zachodnich na upowszechnianie terminu „integracja gospodarcza”
· Wilhelm Ropke – opierając się na klasycznej teorii wolnego handlu, definiuje integrację gospodarczą jako stan, który umożliwia kontakty handlowe między różnymi gospodarkami narodowymi w sposób tak samo swobodny i wzajemnie korzystny, jak w ramach jednej gospodarki narodowej. Stan taki może być osiągnięty tylko wtedy, gdy pieniądz cyrkluje bez żadnych ograniczeń, czyli zapewniona jest swoboda wymienialności walut. Jego zdaniem – do integracji powinny prowadzić siły rynkowe a nie interwencja państwa.
· Andre Philip – francuski ekonomista, zwolennik interwencjonizmu państwowego prowadzącego do integracji gospodarczej. Według niego, rynek może być rozszerzony nie przez liberalizowanie, ale przez organizowanie, a to oznacza, że jedyną alternatywą jest gospodarka kierowana. Procesy integracyjne po II wojnie światowej pokazały jednak, zwłaszcza w Europie Zachodniej, że propagatorzy tego kierunku nie w pełni mieli rację, bowiem rola mechanizmów rynkowych zyskała w tym regionie na znaczeniu. Przejawiało się to w przyspieszeniu tempa wzrostu gospodarczego, szczególnie w latach pięćdziesiątych.
· Herbert Giersch - po przeanalizowaniu problemu liberalizmu i interwencjonizmu w odniesieniu do integracji europejskiej – wskazał, że konflikt pomiędzy zwolennikami obu kierunków był wyolbrzymiony, gdyż w rezultacie większość liberałów uznawała konieczność interwencji państwa w pewnych przypadkach, a zwolennicy interwencjonizmu nie odrzucali całkowicie roli mechanizmów rynkowych w procesie integracji. Według H. Gierscha – wyższy poziom integracji gospodarczej mógłby być osiągnięty tylko wówczas, gdy znoszeniu barier w przepływie towarów, usług, osób i kapitału towarzyszyłaby harmonizacja polityki monetarnej i fiskalnej, polityki konkurencji itp. pomiędzy krajami wchodzących w skład ugrupowania integracyjnego.
· Jan Tinbergen – wprowadził rozróżnienie miedzy „negatywnymi” a „pozytywnymi” środkami wpływającymi na integracje ekonomiczną. Negatywne – dotyczą wspierania integracji poprzez usuwanie przeszkód dla handlu, inwestycji i przemieszczania środków. Pozytywne – wiążą się z powoływaniem instytucji, których zadaniem byłoby harmonizowanie polityki gospodarczej, np. poprzez tworzenie wspólnych programów badawczych, wspólnej polityki makroekonomicznej. Według J. Tinbergena – o integracji ekonomicznej pewnej grupy państw można mówić tylko wówczas, gdy kraje te scentralizują na szczeblu ponadnarodowym wiele instrumentów polityki gospodarczej. „Międzynarodową integrację ekonomiczną” definiuje jako „wytworzenie najbardziej pożądanej struktury gospodarki międzynarodowej poprzez usuwanie sztucznych przeszkód dla optymalnego działania i świadome wprowadzenie wszystkich pożądanych elementów koordynacji czy unifikacji”.
· Bela Balassa – integrację potraktował jako proces i jako stan. Integracja rozumiana „jako proces - obejmuje środki zmierzające do likwidowania dyskryminacji między jednostkami gospodarczymi należącymi do różnych państw narodowych; jako stan – oznacza brak jakichkolwiek form dyskryminacji między gospodarkami narodowymi”.
· Zbigniew Kamecki – według niego przez międzynarodową integrację należy rozumieć „wytworzenie się w oparciu o wykształconą jednolitą strukturę ekonomiczną pewnego organizmu gospodarczego obejmującego grupę krajów, organizmu, który – ze względu na wysoki stopień wewnętrznych powiązań ekonomicznych i osiągniętą w wyniku tego wewnętrzną spoistość ekonomiczną – wyodrębnia się w widoczny sposób z całokształtu gospodarki światowej”.
Z. Kamecki uzupełnia tę definicję komentarzem, że chociaż ukazuje ona stan pełnej integracji ekonomicznej, to integrację należy także rozumieć jako zjawisko dynamiczne, czyli proces, który odzwierciedla się w „zmianach w strukturze ekonomicznej danej grupy krajów w kierunku wytworzenia się obejmującej je jednolitej struktury ekonomicznej”. Struktura ta jest zupełnie nową jakością.
ZADANIE 1.2
Jakie są przyczyny integracji gospodarczej w ujęciu teoretycznym?
Czego oczekują kraje podejmujące decyzję o przystąpieniu do określonego ugrupowania integracyjnego?
U podstaw tendencji do integrowania się krajów leży chęć osiągnięcia korzyści wynikających z poprawy sytuacji ekonomicznej danego kraju oraz poszukiwania lepszych rozwiązań.
Wynika z tego, że struktura powiązań gospodarczych w świecie, jak i między krajami określonych regionów nie jest optymalna, tzn. nie zapewnia im maksymalnych korzyści z przepływu towarów, usług, kapitału i siły roboczej. Uwidacznia się to przede wszystkim w obliczu postępu naukowo – technicznego, który, wprowadzając wiele nowych, kosztownych technologii wpływających na zmniejszenie kosztów produkcji, wymaga z reguły zwiększenia skali produkcji i prowadzi do pogłębienia się specjalizacji międzynarodowej. Aby to nastąpiło, muszą powiększyć się rynki zbytu. Te zaś, na skutek rozpadu więzi kolonialnych, zadłużenia krajów Trzeciego Świata oraz wzrostu protekcjonizmu w niektórych okresach, przestały być wystarczająco duże i chłonne. Dlatego właśnie procesy integracyjne w niektórych regionach świata wyszły naprzeciw złagodzenia takiej sytuacji.
Motywem utworzenia ugrupowania integracyjnego może być nie tylko rozszerzenie rynku w sensie geograficznym, ale także zwiększenie w dłuższym okresie chłonności tego rynku a w efekcie przyspieszenie tempa wzrostu PKB (= wzrasta popyt konsumentów i inwestorów). Zgodnie z intencją zwolenników integracji regionalnej – utrzymanie na wysokim poziomie tempa wzrostu gospodarczego (wzrost dobrobytu), poprawa efektywności gospodarowania i związany z nią wzrost konkurencyjności – mogą być metodą na powstanie siły równoważącej w stosunku do dużych partnerów gospodarczych i innych bloków integracyjnych.
Kraje uczestniczące w procesie integracji oczekują, że przyniesie on korzystne przeobrażenia w ich strukturze gospodarczej. Jeżeli okaże się, że efekty te nie wystąpią lub będą rozkładać się nierównomiernie, np. na niekorzyść państw słabiej rozwiniętych ekonomicznie, zainteresowanie integracją może osłabnąć.
Korzyści z integracji będą tym większe im:
q większa będzie komplementarność struktur gospodarczych integrujących się krajów, czyli – im większa będzie ich konkurencyjność przed przystąpieniem do unii celnej.
q wyższy będzie poziom rozwoju ekonomicznego integrujących się krajów oraz im większy będzie udział sektora przemysłowego w tworzeniu dochodu narodowego
q większe będą wzajemne obroty handlowe danej grupy w stosunku do ich globalnej wielkości produkcji
q większa będzie bliskość geograficzna integrujących się krajów
q lepsza będzie infrastruktura gospodarcza (sieć drogowa, telekomunikacyjna, bankowa itp.), zapewniająca sprawny przepływ towarów, usług, kapitału i siły roboczej między integrującymi się krajami.
Oprócz wymienionych przesłanek – powinna być także określona i zastosowana odpowiednia polityka gospodarcza (przede wszystkim handlowa) sprzyjająca przepływowi towarów i czynników produkcji między krajami zainteresowanymi integracją. Chodzi tutaj przede wszystkim o zniesienie wszelkiego rodzaju taryfowych i pozataryfowych barier handlowych.
Należy uwzględnić także jeden z najważniejszych instrumentów realizacji tych procesów jakim jest mechanizm konkurencji. Eliminacja barier handlowych oraz innych przeszkód, m.in. w dostępie do rynku zamówień rządowych, rynku usług i kapitału, likwidacja czy ograniczenie subsydiów rządowych, harmonizacja norm i standardów ekologicznych i technicznych to niektóre działania, jakie w ramach ugrupowania integracyjnego prowadzą do ujednolicenia warunków konkurencji, a w efekcie do jej zaostrzenia w celu stymulowania efektywnej alokacji zarówno istniejących, jak i przyszłych zasobów.
Powstanie dużego rynku zbytu, wraz ze wzrostem liczby konkurentów z innych państw członkowskich ugrupowania integracyjnego, zmusza przedsiębiorstwa do zmiany strategii działania. Potencjalne możliwości osiągania zysków większych niż dotychczas i jednocześnie większe zagrożenie ze strony konkurencji wymuszają na podmiotach gospodarczych obniżkę kosztów produkcji, m.in. przez modernizację, wdrażanie innowacji i usprawnień organizacyjnych. W konsekwencji prowadzi to do wzrostu inwestycji i wydajności pracy, a także do ożywienia ducha przedsiębiorczości i ekspansywnych zachowań firm funkcjonujących w nowych warunkach.
Zwolennicy koncepcji neoliberalnych
Zwolennicy polityki interwencyjnej
Opowiadają się za jak największym usuwaniem przeszkód w swobodnym funkcjonowaniu konkurencji w procesie integracyjnym, popierając politykę antymonopolową (kontrolę połączeń między firmami) i przeciwstawiając się interwencjonizmowi państwowemu.
Według nich – integracja gospodarcza może się dokonywać tylko zgodnie z regułami konkurencji, a wszelkie inne działania mogą mieć charakter uzupełniający, nie naruszając mechanizmu rynkowego. Dzięki mechanizmowi konkurencji czynniki produkcji będą przemieszczać się tam, gdzie będą optymalnie wykorzystane.
Nie twierdzą, że mechanizm konkurencji nie odgrywa istotnej roli w integracji rozumianej dynamicznie, ale uważają jednak, że nie może ona wywołać wszystkich pozytywnych efektów integracji. Są zwolennikami harmonizacji interwencjonizmu narodowego lub wprowadzenia interwencjonizmu wspólnego, który miałby łagodzić skutki działania konkurencji w procesie adaptacji do dużego rynku, szczególnie w regionach słabiej rozwiniętych i w tzw. schyłkowych branżach przemysłu (górnictwo, hutnictwo, produkcja tekstyliów)
Uczestnictwo określonych państw w ugrupowaniu integracyjnym wiąże się ze wzrostem ich współzależności gospodarczej. W konsekwencji – stosowanie przez jakiś kraj instrumentów w celu, np.:
· łagodzenia wahań koniunktury
· zmniejszania bezrobocia
· przywracania równowagi w bilansie płatniczym,
staje się dość trudne, ponieważ wpływa również na inne kraje członkowskie ugrupowania. Tak więc, proces integracji wymusza niekiedy na jego uczestnikach ograniczenie swobody stosowania niektórych instrumentów polityki gospodarczej i zmniejsza ich skuteczność, prowadząc w efekcie do koordynacji tej polityki w skali ugrupowania. Może się to wiązać z przekazaniem uprawnień w zakresie tych dziedzin polityki – organom ponadnarodowym.
Aby taka sytuacja nastąpiła, potrzebna jest wola polityczna wszystkich krajów wchodzących w skład ugrupowania integracyjnego. W rzeczywistości jest to trudne do osiągnięcia, ze względu na różny stopień rozwoju gospodarczego tych krajów, różne doświadczenia historyczne i różną hierarchię celów ich polityki ekonomicznej.
Zadania dodatkowe:
ZADANIE 1.3
Opisz genezę procesu integracji gospodarczej w Europie po II wojnie światowej (powstania Wspólnot Europejskich).
Integracja europejska, czyli tworzenie wspólnoty społeczno-politycznej obejmującej kontynent europejski lub przynajmniej jego znaczną część, nie jest procesem nowym. Początki tego procesu sięgają czasów Imperium Rzymskiego, które u szczytu swojej potęgi obejmowało całą południową i zachodnią część Europy, aż po Ren i Dunaj.
W średniowieczu idea integracji została najpierw podjęta przez Karola Wielkiego, a następnie przez Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego. Prośbę zjednoczenia Europy podjął również Napoleon uzależniając od Francji u progu XIX wieku niemal wszystkie państwa naszego kontynentu. Próbował także w latach II wojny światowej Adolf Hitler, planujący podporządkowanie kontynentu bezwzględnej dominacji Trzeciej Rzeszy.
Wszystkie te próby integracji (oznaczającej scalanie składników, tworzenie jednolitej całości z części) dokonywane jednak były na drodze podboju, miały charakter dominacji jednego państwa lub grupy etnicznej nad innymi. Proces integracji europejskiej, który rozpoczął się po drugiej wojnie światowej, jest dziełem suwerennych państw, samodzielnie podejmujących decyzje. Zwolennicy jednoczenia kontynentu wychodzą z założenia, że potencjał narodów europejskich może być lepiej wykorzystany, jeżeli rozwój będzie się dokonywał we wspólnych strukturach społeczno-politycznych.
Żyjący w XIX wieku francuski historyk i socjolog Ernest Renan twierdził, że Europa jest grecka, jeśli chodzi o myśl filozoficzną i sztukę, rzymska jeśli mowa o prawie i judeochrześcijańska pod względem religii. Nie sposób się z tą tezą nie zgodzić: Europa mimo różnic etnicznych, obyczajowych, ekonomicznych i społecznych jest jednością cywilizacyjno-kulturową, czerpiącą z tych samych źródeł. Podstawy integracji są więc bardzo solidne.
Idea zjednoczenia Europy na zasadach partnerstwa pojawiła się w okresie międzywojennym, w obliczu narastania tendencji nacjonalistycznych. Wielokrotny premier i minister spraw zagranicznych Francji Aristide Briand zaproponował w roku 1929 utworzenie unii europejskiej w ramach Ligi Narodów. Pomysł ten zyskał wprawdzie poparcie szefa dyplomacji niemieckiej Gustawa Stresemanna, jednak ogólna atmosfera polityczna w ówczesnej Europie nie sprzyjała realizacji tego planu.
Dopiero po drugiej wojnie światowej i w obliczu zagrożenia ze strony bloku komunistycznego zrozumienie konieczności integracji demokratycznej części Europy stało się powszechne zarówno w środowiskach politycznych, jak i wśród szerokiej opinii publicznej. Winston Churchill w przemówieniu wygłoszonym we wrześniu 1946 roku na uniwersytecie w Zurychu sformułował ideę utworzenia „Stanów Zjednoczonych Europy”, zakładającej współpracę dwóch tradycyjnych wrogów – Francuzów i Niemców. W koncepcji Churchilla zjednoczona Europa miała stanowić przede wszystkim przeciwwagę dla bloku komunistycznego, ale także dla potęgi politycznej i ekonomicznej USA.
Procesy integracji gospodarczej w Europie zostały zapoczątkowane utworzeniem w 1951 r. Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS). Jej celem było zintegrowanie przemysłów stalowych i węglowych następujących państw: Belgii, Francji, Holandii, Luksemburga, RFN i Włoch.
Przedsięwzięcie to było zgodne z koncepcją funkcjonalnej integracji francuskiego ekonomisty Jeana Monneta. Przewidywała ona, że rozpoczęcie integracji w jednym sektorze gospodarki doprowadzi z czasem do ich całkowitej integracji i wykształcenia się na tej podstawie wspólnoty politycznej.
W 1957 r. na podstawie Traktatów Rzymskich powołano do życia Europejską Wspólnotę Gospodarczą – EWG – oraz Europejską Wspólnotę Energii Atomowej -_ EUROATOM. Postanowienia Traktatów weszły w życie w styczniu 1958r. Powstały w ten sposób trzy wspólnoty europejskie, które miały odrębny system organów głównych. W 1967 r. połączono je w jeden system – Wspólnoty Europejskie.
Wspólnoty Europejskie od początku swego powstania przeszły istotną ewolucję, integrując się wszerz (powiększanie składu członkowskiego) oraz w głąb, tzn. pogłębiając zakres integracji ekonomicznej.
ZADANIE 1.4
Od wejścia w życie Traktatu o Unii Europejskiej z Maastricht (1.11.1993 r.) – Unia Europejska oparta jest na tzw. „trzech filarach”. Wyjaśnij istotę każdego z nich.
I filar: Wspólnota Europejska
Do momentu wejścia w życie Traktatu o Unii Europejskiej (1.11.1993 r.) nosiła nazwę Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG). Wspólnota Europejska jest podstawą funkcjonowania Unii Europejskiej jako jej część gospodarcza.
II filar: Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa
Zgodnie z Traktatem z Maastricht Unia Europejska podejmuje działania w skali międzynarodowej.
Cel ten realizowany jest poprzez Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa, która obejmuje ostateczne ukształtowanie wspólnej polityki obronnej, mogącej doprowadzić do powstania systemu wspólnej obrony. System Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa zakłada ochronę wspólnych wartości, podstawowych interesów i niezależności Unii, a także umacnianie bezpieczeństwa Unii i jej państw członkowskich we wszystkich możliwych formach.
Unia Europejska podejmuje też próby zachowania pokoju i umacniania bezpieczeństwa międzynarodowego zgodnie z zasadami Karty Narodów Zjednoczonych, Aktu Końcowego Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE) z Helsinek i celami Karty Paryskiej.
Rozwija i konsoliduje demokrację oraz rządy prawa, poszanowanie praw człowieka i swobód obywatelskich. WPZB w praktyce jest koordynacją polityki zagranicznej i bezpieczeństwa państw członkowskich Unii Europejskiej w formie wzajemnego informowania się i konsultowania, przede wszystkim na forum Rady Unii Europejskiej.
Zasady i ogólne wytyczne dotyczące WPZB definiuje i reguluje Rada Europejska.
III filar: Wymiar Sprawiedliwości i Sprawy Wewnętrzne
Zadania dla Unii Europejskiej w tym zakresie wynikają ze swobodnego ruchu osobowego obywateli jej państw członkowskich. Możliwe jest to poprzez dążenie przez państwa członkowskie Unii do koordynacji i harmonizacji polityki azylowej, kontroli przekraczania zewnętrznych granic Unii Europejskiej (w tym współpraca celna), polityki imigracyjnej i polityki dotyczącej obywateli krajów trzecich (np. zasady wjazdu i pobytu na terytorium Unii).
W ramach Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych zakłada się również prowadzenie walki z nielegalną imigracją, pobytem i pracą na terytorium Unii Europejskiej, walkę z przestępczością i narkomanią, współpracę sądową w sprawach cywilnych i karnych. Istotne jest również współdziałanie policji (wraz z systemem wymiany informacji w ramach Biura Policji Europejskiej - EUROPOL).
...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]